Οι διατροφικές διαταραχές είναι ψυχικές ασθένειες. Οι πιο γνωστές είναι τρεις. H επεισοδιακή υπερφαγία, όπου το άτομο τρώει μεγάλες ποσότητες φαγητού σε μικρό χρονικό διάστημα -περίπου μέσα σε δύο ώρες- χωρίς απαραίτητα να πεινάει, η νευρική βουλιμία, όπου επιπλέον του επεισοδιακού φαγητού, το άτομο ακολουθεί ακραία δίαιτα ή μια τακτική κάθαρσης του περιεχομένου του στομάχου, και η νευρική ανορεξία όπου το άτομο περιορίζει δραστικά το φαγητό και μπορεί να φτάσει σε μια κατάσταση όπου το σώμα του δεν ανέχεται την τροφή. Μια αυστραλιανή μελέτη του 2017 έδειξε ότι η υπερφαγία αποτελούσε το 22% των διατροφικών διαταραχών, η βουλιμία το 19% και η ανορεξία το 8%. Η ανορεξία είναι η πιο επικίνδυνη γιατί το άτομο μπορεί να πεθάνει λόγω έλλειψης τροφής.
Οι διατροφικές διαταραχές δεν είναι τόσο σπάνιες. Κάθε 52 λεπτά στις ΗΠΑ κάποιος πεθαίνει από διατροφική διαταραχή. Επηρεάζεται, συνολικά, το 4% του πληθυσμού, εκ των οποίων το 90% είναι γυναίκες, κυρίως νεαρής ηλικίας.
Επεισοδιακή διαταραχή υπερφαγίας
Η διαταραχή της επεισοδιακής υπερφαγίας (binge-eating disorder) είναι η πιο κοινή διατροφική διαταραχή και η λιγότερο επικίνδυνη. Εμφανίζεται εξίσου σε άνδρες και γυναίκες. Αυτό που κάνει τη διαταραχή να ξεχωρίζει από την περιστασιακή υπερφαγία είναι η αίσθηση ότι άτομο νιώθει εκτός ελέγχου όταν τρώει και στη συνέχεια νιώθει ενοχή. Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου υπερφαγίας, καταναλώνει μεγάλο όγκο τροφής χωρίς να μπορεί να σταματήσει ακόμα και αν δεν πεινάει. Τείνει να τρώει γρήγορα και συχνά μόνο του μέχρι να αισθανθεί άβολα. Πολλές φορές παίρνει κιλά.
Ενδεικτικά σημάδια αυτής της διαταραχής περιλαμβάνουν την αγορά πολλών φαγητών. Συνήθως η επεισοδιακή υπερφαγία πυροδοτείται από αρνητικά γεγονότα ή συναισθήματα, όπως πλήξη, λύπη, άγχος ή και φυσιολογικά ερεθίσματα, όπως η πείνα. Θεωρείται ότι τα άτομα με διαταραχή υπερφαγίας δυσκολεύονται να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους, γεγονός που οδηγεί σε φαύλους κύκλους κακής διάθεσης και υπερφαγίας.
Η υπερφαγία δεν είναι ευχάριστη εμπειρία και συχνά οι άνθρωποι νιώθουν φόβο, ντροπή ή ενοχή, γεγονός που καθιστά ιδιαίτερα δύσκολο να μιλήσουν για αυτές τις εμπειρίες τους. Έως και το 70% αναφέρουν διαταραχές της διάθεσης, όπως κατάθλιψη ή άγχος. Έχουν σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες να γίνουν υπέρβαροι ή παχύσαρκοι σε σύγκριση με το γενικό πληθυσμό και έχουν διπλάσιο κίνδυνο να αναπτύξουν σοβαρή κατάθλιψη. Περίπου το 25% των ατόμων με διαταραχή υπερφαγίας έχει κάνει απόπειρα αυτοκτονίας.
Νευρική ανορεξία
Τα άτομα με ανορεξία αποφεύγουν ή περιορίζουν σοβαρά το φαγητό και μπορεί να ασκούνται ακατάπαυστα. Η νευρική ανορεξία δεν είναι απλά μια ανορεξία. Ένα άτομο με τη διαταραχή επιδίδεται σε επικίνδυνες συμπεριφορές για να χάσει βάρος ή για να διατηρήσει χαμηλά το βάρος του. Υπάρχει υποσιτισμός αν και το άτομο δεν φαίνεται πάντα αδυνατισμένο και μπορεί επίσης να υπάρχει εμμονή με την άσκηση. Η νευρική ανορεξία μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια μυϊκής και οστικής μάζας, αναιμία, δυσκοιλιότητα, προβλήματα με τον ύπνο και μπορεί να σταματήσει η περίοδος μιας γυναίκας. Μπορεί επίσης να μειωθεί η σεξουαλική ορμή μειώνεται. Μπορεί επίσης να αποβεί μοιραία.
Η νευρική ανορεξία έχει τον δεύτερο υψηλότερο κίνδυνο θνησιμότητας από όλες τις ψυχιατρικές παθήσεις και ένας στους πέντε θανάτους οφείλονται σε αυτοκτονία. Ο κίνδυνος θνησιμότητας αυξάνεται με κάθε δεκαετία που κάποιος υποφέρει από τη διαταραχή. Ο υποσιτισμός κάνει το στομάχι να συρρικνώνεται επειδή δεν λαμβάνει αρκετή τροφή. Η πρόοδος της τροφής μέσω των εντέρων επιβραδύνεται και αυτό δημιουργεί μια άβολη κατάσταση. Εκτός από τις αλλαγές στο έντερο και τον εγκέφαλο, ο υποσιτισμός μπορεί να επηρεάσει την καρδιά λόγω ανισορροπίας ηλεκτρολυτών. Μπορεί να παρουσιαστεί ζάλη, αίσθημα κρύου λόγω μειωμένης κυκλοφορίας και χαμηλής ενέργειας, και με την πάροδο του χρόνου η καρδιά επιβραδύνεται επειδή ο μεταβολισμός γίνεται πιο αργός. Αυτό μπορεί να επιφέρει βραδυκαρδία και άλλους επικίνδυνους καρδιακούς ρυθμούς. Η μεγάλη απώλεια βάρους μπορεί να προκαλέσει συρρίκνωση του καρδιακού μυός.
Νευρική βουλιμία
Στην νευρική βουλιμία, εκτός από τις συχνές κρίσεις υπερφαγίας, υπάρχει επίσης μια υπερβολική ενασχόληση με το βάρος και το σχήμα του σώματος που καταλήγει σε αντισταθμιστική συμπεριφορά για να αποτραπεί η αύξηση του βάρους. Οι κρίσεις υπερφαγίας ακολουθούνται από προσπάθειες εξουδετέρωσης της πρόσληψης τροφής με ακραίες δίαιτες, αυτοπροκαλούμενο εμετό, καθαρτικά, έντονη άσκηση ή χρήση φαρμάκων. Αυτές οι συμπεριφορές, που οδηγούνται από την υπερβολική ανησυχία για το βάρος και το σχήμα του σώματος, γίνονται όλο και πιο καταναγκαστικές μέχρι να μοιάζουν εθιστικές.
Η πρόκληση εμετού μπορεί να προκαλέσει διάβρωση των δοντιών και ο οισοφάγος να ερεθιστεί από το οξύ του στομάχου. Ο εμετός μπορεί επίσης να δημιουργήσει ανισορροπίες ηλεκτρολυτών και να επηρεαστεί ο καρδιακός ρυθμός. Ο υπερβολικός έμετος μπορεί να οδηγήσει σε ανισορροπία ηλεκτρολυτών και καρδιακές αρρυθμίες. Μερικοί άνθρωποι με βουλιμία παίρνουν το σιρόπι ipecac για να προκαλέσουν εμετό, που μπορεί να είναι τοξικό για την καρδιά. Τα βουλιμικά άτομα με βιώνουν κάποιες από τις συνέπειες της νευρικής ανορεξίας. Η βουλιμία σχετίζεται με αυτοτραυματισμό, κατάχρηση ουσιών, παρορμητικές συμπεριφορές και αυτοκτονία.
Αιτίες
Οι διατροφικές διαταραχές συνδέονται συνήθως με τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες αλλά μπορούν να εμφανιστούν και στη μέση ηλικία. Σύμφωνα με μια έρευνα περίπου στο 13% των γυναικών καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους θα εμφανίσει κάποια διατροφική διαταραχή. Ο επιπολασμός οποιασδήποτε διατροφικής διαταραχής ειδικά για γυναίκες ηλικίας άνω των 40 ετών είναι περίπου 3,5%.
Οι ψυχολόγοι λένε ότι οι διατροφικές διαταραχές δεν αφορούν τη διαχείριση του βάρους γιατί είναι ένας τρόπος διαχείρισης των συναισθημάτων. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να αισθανθεί μια ώθηση σε υπερβολική κατανάλωση φαγητού εάν αναστατωθεί ή θυμώσει. Αυτό το συμπέρασμα προκύπτει από αυτά που περιγράφουν οι ίδιοι οι ασθενείς. Η υπερφαγία μπορεί να είναι ένας τρόπος να θάβονται τα αρνητικά συναισθήματα.
Οι διατροφικές διαταραχές είναι πιο συχνές σε περιβάλλοντα που εκτιμούν το λεπτό σώμα. Τα κυρίαρχα στερεότυπα σχετικά με τις διατροφικές διαταραχές υποδηλώνουν ότι πρόκειται για μια κατάσταση που σχετίζεται κυρίως με κορίτσια από πλούσιο περιβάλλον. Το οικογενειακό ιστορικό παίζει ρόλο και η εφηβεία είναι μια περίοδος που μπορεί να είναι ιδιαίτερα αγχωτική. Το bulling για το βάρος, το να ζει κανείς σε ένα σπίτι όπου συζητείται πολύ το βάρος μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο. Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές συχνά έχουν αρνητική εικόνα για το σώμα τους συνδέουν την αυτοεκτίμησή τους με την εμφάνιση ή το σωματικό τους βάρος. Μερικές ενδείξεις που μπορεί να σηματοδοτούν την παρουσία διατροφικής διαταραχής περιλαμβάνουν, την εξάλειψη ολόκληρων ομάδων τροφίμων και α αρχίσει κάποιος να εστιάζει πολύ στο φαγητό ή την άσκηση (λυπάστε πάρα πολύ αν χάσετε μια προπόνηση).
Δυστυχώς, οι διατροφικές διαταραχές μπορεί να δημιουργούν ένα φαύλο κύκλο. Αλλάζουν τον τρόπο που αντιλαμβάνεστε τα τρόφιμα και το σχήμα του σώματος. Η πείνα αλλάζει τον εγκέφαλο και προκαλεί προβλήματα όπως ακαμψία, συναισθηματική απορρύθμιση και κοινωνικές δυσκολίες που συντηρούν την ασθένεια. Για παράδειγμα, ο εγκέφαλος των ανθρώπων που έχουν ή είχαν παρουσιάζει διαφορές σε σύγκριση με εκείνα των ατόμων που δεν είχαν εμπειρία από τη διαταραχή. Αυτές οι διαφορές πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι τρώνε οι διαταραχές ανταποκρίνονται και διαχειρίζονται τις ανταμοιβές. Δεδομένου ότι το φαγητό είναι μια βασική ανταμοιβή για τον εγκέφαλο δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς γιατί μια ψυχική διαταραχή έχει συνέπειες για τη διατροφική συμπεριφορά. Έρευνες έχουν δείξει ότι ο εγκέφαλος των ατόμων με διατροφικές διαταραχές ανταποκρίνονται διαφορετικά στο φαγητό ή στις εικόνες του φαγητού. Ο εγκέφαλος των ατόμων με ανορεξία έχει μια επίμονη διαταραχή στην τις χημικές οδούς σεροτονίνης τους, οι οποίες μπορεί να συνδέονται με αυξημένο άγχος, αλλά είναι άγνωστο εάν αυτό το άγχος προκαλείται από την ανορεξία ή είναι αποτέλεσμά της.
Οι διατροφικές διαταραχές είναι πιο συχνές σε άτομα με τελειομανία, άγχος και ψυχαναγκαστικά χαρακτηριστικά. Υπάρχει μια γενετική συνιστώσα. Συγκεκριμένα γονίδια έχουν συνδεθεί με την ανορεξία και τη βουλιμία και οι μελέτες σε διδύμους υποδεικνύουν ότι οι διατροφικές διαταραχές είναι σε μεγάλο βαθμό κληρονομικές. Η κληρονομικότητα της νευρικής ανορεξίας είναι 48-74%, της νευρικής βουλιμίας είναι 55-61% και της επεισοδιακής υπερφαγίας είναι 39-57%. Συγκριτικά, η κληρονομικότητα του αυτισμού εκτιμάται ότι είναι 79-84%, και της ΔΕΠΥ στο 76-89%. Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές μπορεί να είναι πιο άκαμπτα στη σκέψη τους. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να κολλήσουν σε ένα μοτίβο συμπεριφοράς, γι’ αυτό και υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη σύνδεση με τον αυτισμό.
Αντιμετώπιση
Όταν κάποιος έχει μια διατροφική διαταραχή μπορεί να μην συνειδητοποιεί ότι πάσχει από ψυχική ασθένεια, γι’ αυτό και οι πάσχοντες συνήθως δεν αναζητούν βοήθεια. Τα άτομα που έχουν διαγνωστεί με διατροφική διαταραχή μπορεί να είναι επιλέξιμα για συνεδρίες με ψυχολόγο και διαιτολόγο. Αλλά η ανάκαμψη δεν είναι εύκολη. Η απλή αλλαγή των διατροφικών προτύπων δεν λειτουργεί. Οι πάσχοντες πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουν τα συναισθήματα που βιώνουν.
Η ψυχολογική θεραπεία περιλαμβάνει τη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία και άλλες. Αλλά καμία θεραπεία δεν λειτουργεί για όλα τα άτομα. Η ψυχοθεραπεία -λέγεται και θεραπεία ομιλίας- είναι σαν το τρίποδο σκαμνί. Το ένα πόδι του σκαμνιού είναι τα πορίσματα της έρευνας, το άλλο η τεχνογνωσία του θεραπευτή και το τρίτο είναι οι προτιμήσεις του ατόμου που υποβάλλεται σε θεραπεία. Χρειάζονται και τα τρία για να λειτουργήσει η ψυχοθεραπεία. Όταν τέτοιες θεραπείες δεν έχουν αποτέλεσμα, μπορεί να προκαλέσουν στρες.
Αναδυόμενες θεραπείες περιλαμβάνουν αυτές που βασίζονται στην επίγνωση. Η θεραπεία αυτή επιτρέπει να παρατηρεί κάποιος τις σκέψεις και τα συναισθήματά του εστιάζοντας στην παρούσα στιγμή. Το άτομο μαθαίνει μην κρίνει τις σκέψεις και τα συναισθήματά του ως σωστά ή λάθος. Άλλες θεραπείες αντιμετωπίζουν τα τραυματικά συμβάντα της ζωής. Η αφηγηματική θεραπεία διερευνά πτυχές του ατόμου που έχουν χαθεί από τη διατροφική διαταραχή, όπως η αίσθηση του εαυτού.
Από τις τρεις διατροφικές διαταραχές πιο εύκολα αντιμετωπίζεται η επεισοδιακή υπερφαγία που βελτιώνεται με τον καιρό, αλλά για πολλούς ανθρώπους διαρκεί χρόνια. Μια πενταετής μελέτη έδειξε ότι το 45% των ασθενών εξακολουθούν να έχουν τη διαταραχή πέντε χρόνια μετά την αρχική τους διάγνωση.
Τα συμπτώματα της ανορεξίας και της βουλιμίας μπορούν να μειωθούν με μη επεμβατική εγκεφαλική διέγερση. Αυτές οι διαταραχές σχετίζεται με αλλοιωμένη λειτουργία σε ορισμένες οδούς του εγκεφάλου που διέπουν τις διαδικασίες αυτοελέγχου. Είναι δυνατόν να ομαλοποιηθούν αυτοί οι οδοί με τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών όπως η διακρανιακή διέγερση συνεχούς ρεύματος (tDCS), μια ασφαλή επεμβατική τεχνική διέγερσης του εγκεφάλου που παρέχει ένα ασθενές ηλεκτρικό ρεύμα μέσω δύο ηλεκτροδίων που τοποθετούνται στο κεφάλι.
