Της Rose Cairns, The Conversation.
Η μεθοτρεξάτη, που πωλείται με την εμπορική ονομασία Methoblastin, είναι ένα αντιφολικό φάρμακο, που σημαίνει ότι αναστέλλει την ενεργοποίηση του φολικού οξέος στο σώμα. Λαμβάνεται μία φορά την εβδομάδα για τη θεραπεία μιας σειράς παθήσεων. Αυτές περιλαμβάνουν τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, τη δερματική διαταραχή ψωρίαση και τη φλεγμονώδη νόσο του εντέρου. Αυτή η εβδομαδιαία θεραπεία είναι γνωστή ως «χαμηλή δόση μεθοτρεξάτης».
Η μεθοτρεξάτη αναπτύχθηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1950 ως θεραπεία καρκίνου και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για τον καρκίνο σε υψηλότερες δόσεις.
Πώς λειτουργεί
Το μόριο του φαρμάκου της μεθοτρεξάτης είναι δομικά παρόμοιο με το φολικό οξύ, το οποίο είναι σημαντικό για τη δημιουργία νέων κυττάρων. Αναστέλλει το ένζυμο (διυδροφολική αναγωγάση) που μετατρέπει το φολικό οξύ στην ενεργή του μορφή. Αυτό μειώνει την ανάπτυξη των κυττάρων και γι’ αυτό η μεθοτρεξάτη χρησιμοποιείται για τη θεραπεία ορισμένων μορφών καρκίνου.
Ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η μεθοτρεξάτη για φλεγμονώδεις καταστάσεις είναι λιγότερο σαφής. Αλλά γνωρίζουμε ότι έχει μια σειρά επιδράσεων στη σύνθεση του DNA και στην ανοσολογική σηματοδότηση, που πιστεύεται ότι μειώνουν τη φλεγμονή.
Στη ρευματοειδή αρθρίτιδα, η μεθοτρεξάτη μειώνει τη φλεγμονή και τη βλάβη στις αρθρώσεις. Αντί να καλύπτει απλώς τον πόνο, η μεθοτρεξάτη τον μειώνει μειώνοντας τη σοβαρότητα της νόσου. Για το λόγο αυτό, είναι γνωστό ως αντιρρευματικό φάρμακο που τροποποιεί τη νόσο (DMARD: disease-modifying anti-rheumatic drug).
Η μεθοτρεξάτη αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1950, όταν οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι το αυξημένο φολικό οξύ επιδείνωσε τη λευχαιμία και ότι η διατροφική ανεπάρκεια φoλικού οξέος μείωσε τον αριθμό των καρκινικών κυττάρων. Αυτό ενέπνευσε τους επιστήμονες να αναπτύξουν φάρμακα δομικά παρόμοια με το φολικό οξύ που δεσμεύονται με τους υποδοχείς του στο σώμα και αναστέλλουν τις επιδράσεις του. Η μεθοτρεξάτη συντέθηκε τη δεκαετία του 1950 και αποδείχθηκε αποτελεσματική για τη λευχαιμία και αρκετούς τύπους συμπαγών όγκων. Πριν από αυτή την ανακάλυψη, οι θεραπείες για τον καρκίνο είχαν περιοριστεί σε χειρουργική επέμβαση και ακτινοθεραπεία.
Σε τι χρησιμεύει
Η μεθοτρεξάτη εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ενδοφλεβίως σε υψηλές δόσεις για τη θεραπεία του καρκίνου. Αλλά η πιο κοινή χρήση thw τώρα είναι στη ρευματοειδή αρθρίτιδα και σε άλλες φλεγμονώδεις καταστάσεις. Η χαμηλή δόση μεθοτρεξάτης (λαμβανόμενη μία φορά την εβδομάδα) αποδείχθηκε αποτελεσματική στη ρευματοειδή αρθρίτιδα το 1985. Είναι πλέον φάρμακο πρώτης επιλογής για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η μεθοτρεξάτη χρησιμοποιείται επίσης ως ενδομυϊκή ένεση για τον τερματισμό της έκτοπης κύησης, ως εναλλακτική λύση στη χειρουργική επέμβαση.
Πώς σε κάνει να νιώθεις
Η σωστή δόση μεθοτρεξάτης (συνήθως μεταξύ 7,5 mg έως 25 mg την εβδομάδα) θα μειώσει τη φλεγμονή και θα ανακουφίσει την κατάσταση για την οποία έχει συνταγογραφηθεί, είτε πρόκειται για ρευματοειδή αρθρίτιδα, ψωρίαση, φλεγμονώδη νόσο του εντέρου κ.λπ. Αλλά μπορεί να χρειαστούν ένας έως δύο μήνες για να λειτουργήσει.
Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες περιλαμβάνουν ναυτία και στοματικά έλκη, λόγω της αναστολής του φολικού οξέος από το φάρμακο. Αυτό συμβαίνει επειδή η αναστολή του φoλλικού οξέος στοχεύει τα ταχέως διαιρούμενα κύτταρα του γαστρεντερικού σωλήνα.
Το συμπλήρωμα φυλλικού οξέος χρησιμοποιείται για την πρόληψη παρενεργειών που σχετίζονται με τη θεραπεία χαμηλής δόσης μεθοτρεξάτης. Κατά προτίμηση, το φυλλικό οξύ δεν λαμβάνεται την ίδια ημέρα που λαμβάνεται η μεθοτρεξάτη. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι τα συμπληρώματα φυλλικού οξέος δεν εμποδίζουν την αποτελεσματικότητα της μεθοτρεξάτης.
Εάν η μεθοτρεξάτη λαμβάνεται πολύ συχνά -καθημερινά αντί για εβδομαδιαία, για παράδειγμα- μπορεί να καταστείλει τον μυελό των οστών, μειώνοντας την παραγωγή αιμοσφαιρίων και βλάπτοντας το ανοσοποιητικό σύστημα. Αυτό μπορεί να κάνει το σώμα ευάλωτο σε λοιμώξεις και, στη χειρότερη περίπτωση, να οδηγήσει σε θάνατο. Σε σπάνιες περιπτώσεις, αυτή η καταστολή της παραγωγής αιμοσφαιρίων μπορεί επίσης να συμβεί σε κανονικές δόσεις. Αυτός ο κίνδυνος είναι υψηλότερος στους ηλικιωμένους και σε ασθενείς με μειωμένη νεφρική λειτουργία ή αφυδάτωση.
Άλλες σοβαρές (αλλά σπάνιες) παρενέργειες περιλαμβάνουν βλάβη στους πνεύμονες και το ήπαρ με μακροχρόνια χρήση. Τα άτομα που τους έχουν συνταγογραφηθεί μεθοτρεξάτη πρέπει να παρακολουθούνται στενά από το γιατρό τους για αυτές τις επιδράσεις.
Εκτός από την αποτελεσματική θεραπεία για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, η μεθοτρεξάτη μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από καρδιακές παθήσεις. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι μειώνει τη φλεγμονή, έναν παράγοντα κινδύνου για καρδιακές παθήσεις, και επειδή επηρεάζει τους κυτταρικούς μηχανισμούς που οδηγούν στην εναπόθεση λίπους στα αρτηριακά τοιχώματα.
Αλληλεπιδράσεις
Η χαμηλή δόση μεθοτρεξάτης αλληλεπιδρά με φάρμακα που αναστέλλουν τον τρόπο με τον οποίο το σώμα χρησιμοποιεί το φολικό οξύ, όπως τα αντιβιοτικά τριμεθοπρίμη με σουλφαμεθοξαζόλη (Bactrim, Resprim) και μόνο τριμεθοπρίμη (Triprim, Alprim). Τα φάρμακα που επηρεάζουν τη λειτουργία των νεφρών μπορούν να αυξήσουν τα επίπεδα μεθοτρεξάτης στον οργανισμό. Η λήψη αυτών των φαρμάκων σε συνδυασμό με μεθοτρεξάτη αυξάνει τον κίνδυνο καταστολής του μυελού των οστών.
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Medical Journal of Australia έδωσε λεπτομερή στοιχεία για περισσότερα από μια δεκαετία στην Αυστραλία για τη μεθοτρεξάτη, εξετάζοντας περιπτώσεις όπου οι άνθρωποι είχαν κατά λάθος λήψη μεθοτρεξάτης καθημερινά αντί για εβδομαδιαία. Η λήψη μεθοτρεξάτης για τρεις συνεχόμενες ημέρες είναι αρκετή για να προκαλέσει σοβαρές συνέπειες, όπως σήψη (λοίμωξη του αίματος) και θάνατο. Σημειώστε ότι αυτό διαφέρει από τη μεθοτρεξάτη υψηλής δόσης στη χημειοθεραπεία, όπου χρησιμοποιείται η «θεραπεία διάσωσης» για την πρόληψη της τοξικότητας.
Δεδομένου ότι τα περισσότερα φάρμακα λαμβάνονται καθημερινά, αυτά τα δυνητικά θανατηφόρα λάθη μπορεί να είναι εύκολο να γίνουν. Η μεθοτρεξάτη είναι αποτελεσματική και ασφαλής εάν χρησιμοποιείται σωστά. Οι αλλαγές στη συσκευασία και την επισήμανση, καθώς και οι ειδοποιήσεις στη συνταγογράφηση και τη διανομή λογισμικού που χρησιμοποιείται από γιατρούς και φαρμακοποιούς, θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην πρόληψη της υπερδοσολογίας. Εάν έχετε ερωτήσεις σχετικά με τη θεραπεία με μεθοτρεξάτη, μιλήστε με τον γιατρό σας.
