Τα άτομα με παχύτερο σώμα αντιμετωπίζουν συνήθως μια διάχυτη, ανθεκτική μορφή κοινωνικού στιγματισμού και συχνά αντιμετωπίζουν διακρίσεις στο χώρο εργασίας καθώς και σε χώρους εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης.
Το στίγμα του βάρους είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στα διάφορα στάδια της εγκυμοσύνης -από την προσύλληψη, την εγκυμοσύνη έως τις περιόδους μετά τον τοκετό -λόγω των κοινωνικών κανόνων και των προσδοκιών σχετικά με το βάρος κατά την αναπαραγωγική περίοδο. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικά σωματικά και ψυχολογικά αποτελέσματα για τη μητέρα και ενδεχομένως για το παιδί της.
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Monash έχουν αναπτύξει ένα μοντέλο που ονομάζεται SWIPE -Stigma of Weight In the PPP (postpartum periods) Experience- που παρέχει ένα σχέδιο για την εξάλειψη του στίγματος του βάρους για τις γυναίκες με υπερβολικό βάρος μετά τον τοκετό. Η μελέτη, με επικεφαλής την Δρ. Briony Hill δημοσιεύτηκε στο Health Psychology Review.
«Οι γυναίκες μετά τον τοκετό βιώνουν στίγμα βάρους σχεδόν σε όλους τους κοινωνικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας γονιμότητας, της απασχόλησης, της εκπαίδευσης, των μέσων ενημέρωσης και στις ρομαντικές σχέσεις», είπε η Hill. «Οι συνέπειες είναι σημαντικές με το στίγμα του βάρους σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας να σχετίζεται με ψυχολογικό στρες, αποφυγή υγειονομικής περίθαλψης, μειωμένο κίνητρο για υγιεινές συμπεριφορές και διαταραγμένη διατροφή η οποία συμβάλλει περαιτέρω σε παχυσαρκία».
Η φυσική εμφάνιση των γυναικών είναι ένα θέμα συνεχούς κριτικής από τους άλλους (Chrisler & Johnston-Robledo, 2018). Οι γυναίκες λέγεται συνεχώς πώς πρέπει να φαίνονται και να συμπεριφέρονται (Chrisler & Johnston-Robledo, 2018). Έχει τεκμηριωθεί ότι το στίγμα βάρους είναι τρεις φορές πιο διαδεδομένο στις γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες με παρόμοια επίπεδα βάρους (Puhl et al., 2008).
Ως αποτέλεσμα, περισσότερες γυναίκες καταλήγουν να νιώθουν ανικανοποίητες με το σώμα τους και να αφοσιώνονται σε διάφορες «διορθωτικές» συμπεριφορές, όπως η περιοριστική δίαιτα. Παρατηρείται επίσης ότι οι γυναίκες πληρώνουν ένα «τίμημα» για το ότι έχουν ασύμμετρο σώμα με τη μορφή διακρίσεων, επιπλέον του αντίκτυπου στην ψυχολογική και συναισθηματική τους υγεία (Fikkan & Rothblum, 2012; Wooley et al., 1979).
Τα μηνύματα και οι εκστρατείες για τη δημόσια υγεία συχνά συμβάλλουν στο στίγμα βάρους (Hunger et al., 2020). Για παράδειγμα, οι Turner et al. (2020) ανέφεραν ότι σχεδόν οι μισές (44%) εκστρατείες που στοχεύουν την παχυσαρκία στις Ηνωμένες Πολιτείες περιλαμβάνουν στιγματιστικό περιεχόμενο. Αυτό το φαινόμενο οδηγείται από υποθέσεις σχετικά με τη σύνδεση μεταξύ βάρους και υγείας, την αντίληψη ότι το βάρος είναι σε μεγάλο βαθμό εντός του ατομικού ελέγχου και την πεποίθηση ότι ο στιγματισμός μπορεί να παρακινήσει αποτελεσματικά σε θετικές αλλαγές συμπεριφοράς (Hunger et al., 2020).
Ομοίως, έχει διατυπωθεί στη βιβλιογραφία για το στίγμα του βάρους ότι η επικοινωνία, είτε λεκτική είτε μη λεκτική, είναι ένας από τους σημαντικούς τρόπους που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι για να διαιωνίσουν το στίγμα προς τα άτομα που ζουν με παχυσαρκία (Puhl & Heuer, 2009). Για παράδειγμα, η χρήση υποτιμητικής γλώσσας και η πλαισίωση των γυναικών ότι είναι υπεύθυνες για το μεγαλύτερο σώμα τους, καθώς και οι αρνητικοί τίτλοι στα μέσα ενημέρωσης κάνουν τις γυναίκες με παχυσαρκία ύστερα να αισθάνονται ταπεινωμένες, στιγματισμένες και ζουν με διακρίσεις (Hill & Incollingo Rodriguez, 2020, Incollingo Rodriguez et al., 2020 Nippert et al., 2021, Sercekus et al., 2024).
Ο στιγματισμός είναι μια διαδοχική διαδικασία. Ξεκινά με την επισήμανση γυναικών με υψηλότερο κίνδυνο υπογονιμότητας ή επιπλοκών που σχετίζονται με την εγκυμοσύνη λόγω του μεγέθους του σώματός τους. Αυτή η επισήμανση οδηγεί σε στερεότυπα που περιλαμβάνουν το σχηματισμό υποθέσεων σχετικά με την έλλειψη ελέγχου στο φαγητό, την υπερβολική αύξηση βάρους κατά την κύηση. Στη συνέχεια, εμφανίζεται η κατηγοριοποίηση του «εμείς» έναντι του «αυτοί» που οδηγεί σε μια αίσθηση απομόνωσης από τη γενική κοινωνία. Το τελικό βήμα περιλαμβάνει το στίγμα και τη διάκριση. Οι γυναίκες πριν από τη σύλληψη, οι έγκυες και οι γυναίκες μετά τον τοκετό συχνά βιώνουν άρνηση των ατομικών τους αναγκών και με δυσανάλογη έμφαση στην ευημερία του εμβρύου αντί να λαμβάνουν υπόψη την υγεία τόσο της μητέρας όσο και του εμβρύου (LaMarre et al., 2020). Επιπλέον, οι διακρίσεις συχνά βιώνονται με τη μορφή λήψης μη βέλτιστης φροντίδας που παρατηρείται σε εγκαταστάσεις υγείας.
Ενώ υπάρχουν παρεμβάσεις που στοχεύουν στην πρόληψη του στίγματος βάρους προς το ευρύ κοινό, δεν υπάρχουν ειδικά σχεδιασμένες για γυναίκες μετά την εγκυμοσύνη, σύμφωνα με τους συγγραφείς.
Αφού πραγματοποίησαν μια σημαντική αναθεώρηση, οι ερευνητές ανέπτυξαν το SWIPE. Το πρόγραμμα αυτό στοχεύει στην αντιμετώπιση των περιοχών όπου σχηματίζεται και εκδηλώνεται το στίγμα, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών κανόνων όπως το να περιμένουμε από τις γυναίκες να ανταποκριθούν στα κοινωνικά ιδανικά αδυνατίσματος πριν γίνουν «άξιες» να μείνουν έγκυες, και πιέζοντας τις γυναίκες να ανακάμψουν στο σωματικό βάρος πριν από την εγκυμοσύνη. Το κοινωνικό στίγμα αντιπροσωπεύει κοινωνικές και ψυχολογικές αντιδράσεις σε γυναίκες που ζουν σε μεγαλύτερα σώματα και μπορεί να οδηγήσει σε εσωτερικευμένο ή αυτοστίγμα. Η διάχυση της «παχοφοβίας» στην κοινωνία, η κοινωνική πίεση για διατήρηση μιας αδύνατης σιλουέτας αποτελούν παραδείγματα κοινωνικού στιγματισμού.
Μερικοί από τους κύριους παράγοντες του στιγματισμού βάρους είναι η πεποίθηση ότι το μέγεθος του σώματος είναι υπό ατομικό έλεγχο. «Πριν τη σύλληψη, οι έγκυες αλλά και οι γυναίκες μετά τον τοκετό βιώνουν συχνά το στίγμα με τη μορφή ανεπιθύμητων βλεμμάτων. Είναι επίσης εμφανές στα μέσα ενημέρωσης είτε από την έλλειψη είτε από την ακατάλληλη απεικόνιση των γυναικών που έχουν μεγαλύτερα σώματα μετά τον τοκετό», δήλωσε η Hill.
Το SWIPE μπορεί να χρησιμοποιηθεί από ερευνητές και προγραμματιστές προγραμμάτων ως μοντέλο για τον εντοπισμό τρόπων για να σταματήσει ο στιγματισμός των γυναικών μετά τον τοκετό με μεγαλύτερο σώμα σε οποιονδήποτε κοινωνικό τομέα. «Το SWIPE ενημερώνει το «ποιος, τι και πώς» που μπορεί να στοχευτεί για την εξάλειψη του στίγματος βάρους για τις γυναίκες μετά τον τοκετό».
«Η εξάλειψη του στίγματος κατά των γυναικών με παχυσαρκία μετά τον τοκετό βελτιώνει άμεσα και έμμεσα την ψυχολογική ευεξία, εξασφαλίζει ισότιμη πρόσβαση στη φροντίδα και ενθαρρύνει πιο υγιεινές συμπεριφορές -όλα αυτά συμβάλλουν στη βελτίωση των συνολικών αποτελεσμάτων σωματικής και ψυχικής υγείας των γυναικών με παχυσαρκία μετά τον τοκετό και των παιδιών τους».
Περισσότερες πληροφορίες: Haimanot Hailu et al, SWIPE: a conceptual, multi-perspective model for understanding and informing interventions for weight stigma in preconception, pregnancy, and postpartum, Health Psychology Review (2024). DOI: 10.1080/17437199.2024.2333801.
