Η έκθεση στο φως είναι ζωτικής σημασίας για τη σωματική και ψυχική μας υγεία. Αλλά ο χρόνος αυτής της έκθεσης στο φως είναι επίσης κρίσιμος. Αυτό λέει στο σώμα μας να ξυπνήσει το πρωί, πότε να πάει στην τουαλέτα και είναι σε εγρήγορση. Όταν εκτιθέμεθα στο φως, αυτό ελέγχει επίσης τη θερμοκρασία του σώματός μας, την αρτηριακή πίεση και ακόμη και τις χημικές αντιδράσεις στο σώμα μας. Πώς ξέρει όμως το σώμα μας πότε είναι ώρα να τα κάνει όλα αυτά; Και τι σχέση έχει το φως;
Ένας από τους βασικούς ρόλους του φωτός είναι να επαναρυθμίζει το ρολόι του σώματός μας, γνωστό και ως κιρκάδιο ρολόι. Αυτό λειτουργεί σαν ένας εσωτερικός ταλαντωτής, παρόμοιος με ένα πραγματικό ρολόι. Αλλά αντί να ακούγεται τικ, το ρολόι του σώματος είναι ένα δίκτυο γονιδίων και πρωτεϊνών που ρυθμίζουν το ένα το άλλο. Αυτό το δίκτυο στέλνει σήματα στα όργανα μέσω των ορμονών και του νευρικού συστήματος. Αυτοί οι περίπλοκοι βρόχοι αλληλεπιδράσεων και επικοινωνιών έχουν έναν ρυθμό περίπου 24 ωρών και ύστερα αρχίζουν από την αρχή.
Στην πραγματικότητα, δεν έχουμε ένα ρολόι, έχουμε τρισεκατομμύρια ρολόγια σώματος σε όλο το σώμα. Το κεντρικό ρολόι βρίσκεται στην περιοχή του υποθαλάμου του εγκεφάλου και κάθε κύτταρο σε κάθε όργανο έχει το δικό του. Αυτά τα ρολόγια λειτουργούν συντονισμένα για να μας βοηθήσουν να προσαρμοστούμε στον καθημερινό κύκλο φωτός και σκότους, ευθυγραμμίζοντας τις λειτουργίες του σώματός μας με την ώρα της ημέρας.
Ωστόσο, το ρολόι του σώματός μας δεν είναι ακριβές και λειτουργεί με ρυθμό 24 ωρών και 30 λεπτών κατά μέσο όρο. Κάθε πρωί, λοιπόν, το κεντρικό ρολόι χρειάζεται επαναφορά, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας νέας ημέρας. Αυτός είναι ο λόγος που το φως είναι τόσο σημαντικό. Το κεντρικό ρολόι συνδέεται απευθείας με τα κύτταρα που ανιχνεύουν το φως στον αμφιβληστροειδή μας, στο πίσω μέρος του ματιού. Αυτή η καθημερινή επαναρύθμιση του ρολογιού του σώματος με το πρωινό φως είναι απαραίτητη για να διασφαλίσουμε ότι το σώμα μας λειτουργεί καλά, σε συγχρονισμό με το περιβάλλον μας. Παράλληλα, όταν τρώμε φαγητό παίζει επίσης ρόλο στην επαναρύθμιση του ρολογιού του σώματος, αλλά αυτή τη φορά το ρολόι σε άλλα όργανα εκτός του εγκεφάλου, όπως το συκώτι, τα νεφρά ή το έντερο.
Έτσι, είναι εύκολο να δούμε πώς οι καθημερινές μας ρουτίνες συνδέονται στενά με τα ρολόγια του σώματός μας. Και με τη σειρά τους, τα ρολόγια αυτά διαμορφώνουν τον τρόπο λειτουργίας του σώματός μας σε καθορισμένες ώρες της ημέρας.
Μια ματιά στον ύπνο
Η φυσική ορμόνη του εγκεφάλου μελατονίνη συνδέεται με το κεντρικό μας ρολόι και μας κάνει να νιώθουμε υπνηλία ορισμένες ώρες της ημέρας. Όταν υπάρχει φως, το σώμα μας σταματά να παράγει μελατονίνη (η παραγωγή της αναστέλλεται) και είμαστε σε εγρήγορση. Πιο κοντά στην ώρα του ύπνου, η ορμόνη δημιουργείται, στη συνέχεια εκκρίνεται, με αποτέλεσμα να νιώθουμε υπνηλία.
Ο ύπνος μας ελέγχεται επίσης εν μέρει από τα γονίδιά μας, τα οποία αποτελούν μέρος του κεντρικού μας ρολογιού. Αυτά τα γονίδια επηρεάζουν τον χρονότυπο μας -είτε είμαστε «κορυδαλλοί» (νωρίς ξυπνάει), «νυχτοκουκουβάγια» (κοιμάται καθυστερημένα) ή «περιστέρι» (κάπου ενδιάμεσα).
Αλλά η έκθεση στο φως τη νύχτα, όταν υποτίθεται ότι κοιμόμαστε, μπορεί να έχει επιβλαβείς συνέπειες. Ακόμη και το αμυδρό φως από τη φωτορύπανση μπορεί να βλάψει τον κιρκάδιο ρυθμό και τον τρόπο με τον οποίο μεταβολίζουμε τη ζάχαρη (γλυκόζη), και μπορεί ακόμα να οδηγήσει σε ψυχιατρικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, άγχος και διπολική διαταραχή και αυξάνει τον συνολικό κίνδυνο πρόωρου θανάτου. Ο κύριος λόγος για αυτές τις επιβλαβείς επιδράσεις είναι ότι το φως «σε λάθος ώρα» διαταράσσει το ρολόι του σώματος και αυτές οι επιπτώσεις είναι πιο έντονες για αυτούς που είναι «νυχτοκουκουβάγιες». Αυτή η «κακώς ευθυγραμμισμένη» έκθεση στο φως συνδέεται με τις επιβλαβείς επιπτώσεις στην υγεία που βλέπουμε συχνά σε άτομα που εργάζονται νυχτερινές βάρδιες, όπως αυξημένο κίνδυνο καρκίνου, διαβήτη και καρδιακών παθήσεων.
Τι θα λέγατε για το έντερο;
Η πέψη ακολουθεί επίσης κιρκάδιο ρυθμό. Οι μύες στο παχύ έντερο που βοηθούν στη μετακίνηση των απορριμμάτων είναι πιο δραστήριοι κατά τη διάρκεια της ημέρας και επιβραδύνουν τη νύχτα. Η πιο σημαντική αύξηση στην κίνηση του παχέος εντέρου ξεκινά στις 6.30 π.μ. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους οι περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται την επιθυμία να πάνε στην τουαλέτα νωρίς το πρωί και όχι το βράδυ. Ο ρυθμός ημέρας-νύχτας του εντέρου είναι άμεσο αποτέλεσμα της δράσης του ρολογιού του ίδιου του εντέρου και του κεντρικού ρολογιού (το οποίο συγχρονίζει το έντερο με το υπόλοιπο σώμα). Επηρεάζεται επίσης από το πότε τρώμε.
Τι θα λέγατε για την εστίαση;
Το ρολόι του σώματός μας βοηθά επίσης στον έλεγχο των επιπέδων προσοχής και εγρήγορσης αλλάζοντας τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου μας σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Τα επίπεδα προσοχής και εγρήγορσης βελτιώνονται το απόγευμα και το βράδυ, αλλά πέφτουν κατά τη διάρκεια της νύχτας και νωρίς το πρωί. Αυτές οι διακυμάνσεις επηρεάζουν την απόδοση και μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη παραγωγικότητα και αυξημένο κίνδυνο λαθών και ατυχημάτων κατά τις ώρες που είμαστε λιγότερο σε εγρήγορση.
Επομένως, είναι σημαντικό να εκτελούμε ορισμένες εργασίες που απαιτούν την προσοχή μας σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας. Αυτό περιλαμβάνει την οδήγηση. Στην πραγματικότητα, η διακοπή του κιρκάδιου ρολογιού κατά την έναρξη της θερινής αλλαγής όταν το σώμα μας δεν είχε την ευκαιρία να προσαρμοστεί στην αλλαγή των ρολογιών- αυξάνει τον κίνδυνο τροχαίου ατυχήματος, ιδιαίτερα το πρωί.
Το ρολόι του σώματός μας επηρεάζει είναι πολλές άλλες πτυχές της βιολογίας μας, όπως:
- την σωματική απόδοση ελέγχοντας τη δραστηριότητα των μυών μας
- την αρτηριακή πίεση ελέγχοντας το σύστημα των ορμονών που εμπλέκονται στη ρύθμιση του όγκου του αίματος και των αιμοφόρων αγγείων μας
- τη θερμοκρασία του σώματος ελέγχοντας τον μεταβολισμό μας και το επίπεδο σωματικής μας δραστηριότητας
- το πώς το σώμα μας χειρίζεται τα φάρμακα και τις τοξίνες ελέγχοντας τα ένζυμα που εμπλέκονται στον τρόπο με τον οποίο το ήπαρ και τα νεφρά αποβάλλουν αυτές τις ουσίες από το σώμα.
Τι σημαίνει όμως όλο αυτό για εμάς; Η έκθεση στο φως, ειδικά το πρωί, είναι ζωτικής σημασίας για τον συγχρονισμό του κιρκάδιου ρολογιού και των σωματικών μας λειτουργιών. Εκτός από το ότι μας προετοιμάζει για έναν καλό βραδινό ύπνο, η αυξημένη πρωινή έκθεση στο φως ωφελεί την ψυχική μας υγεία και μειώνει τον κίνδυνο παχυσαρκίας. Έτσι, η ενίσχυση της έκθεσής μας στο πρωινό φως -για παράδειγμα, πηγαίνοντας μια βόλτα ή παίρνοντας πρωινό έξω- μπορεί να ωφελήσει άμεσα την ψυχική και μεταβολική μας υγεία. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες πτυχές στις οποίες έχουμε λιγότερο έλεγχο, συμπεριλαμβανομένων των γονιδίων που ελέγχουν το ρολόι του σώματός μας.
