Το παρακάτω κείμενο βασίστηκε σε άρθρο της Heidi Seage, Lecturer in Psychology, Cardiff Metropolitan University, The Conversation.
Η βιομηχανία δίαιτας του Ηνωμένου Βασιλείου ανθεί. Περισσότεροι από τους μισούς Βρετανούς ενήλικες προσπαθούν να χάσουν βάρος ελέγχοντας την πρόσληψη θερμίδων κάθε χρόνο. Δυστυχώς, η απώλεια βάρους δεν είναι τόσο εύκολη όσο η απόρριψη ενός μπισκότου ή η επιλογή σαλάτας. Και ακόμη και εκείνοι που έχουν επιτύχει στις διατροφικές τους προσπάθειες δυσκολεύονται να το κάνουν.
Γιατί, λοιπόν, ακόμα και όταν έχουμε τις καλύτερες προθέσεις, η δίαιτα είναι τόσο δύσκολη; Γιατί δεν μπορούμε να ελέγξουμε αυτούς τους πόθους;
Όλοι το κάναμε: περάσαμε μπροστά από ένα νόστιμο περίπτερο του σούπερ μάρκετ ή μυρίσαμε κάτι νόστιμο και αμέσως άρχισαν να τρέχουν τα σάλια για ό,τι απόλαυση ήταν στην οθόνη, ανεξάρτητα από την περιεκτικότητα σε θερμίδες ή τη διατροφή. Τα αισθητηριακά τρόφιμα όπως αυτά μπορεί να είναι δύσκολο να αγνοηθούν και δεν προκαλούνται μόνο από τη γεύση ή την όσφρηση -τα λογότυπα διαφήμισης ή επωνυμίας μπορούν επίσης να μας δελεάσουν.
Όταν πεινάμε, η ορμόνη γκερλίνη διεγείρει τον εγκέφαλο, πράγμα που σημαίνει ότι παρατηρούμε περισσότερο τα μηνύματα της τροφής. Οι ερευνητές ανακάλυψαν επίσης ότι ο εγκέφαλός μας δίνει μεγαλύτερη προσοχή στις ενδείξεις για ανθυγιεινά τρόφιμα -αυτά που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λίπος- παρά στα υγιεινά τρόφιμα, όταν πεινάμε. Σε μελέτες όπου οι ερευνητές έδωσαν στους συμμετέχοντες φωτογραφίες τροφών με πολλές θερμίδες, διαπιστώθηκε ότι προκάλεσαν αναμενόμενες αντιδράσεις στην όρεξη, όπως σιελόρροια, λιγούρες και αναφερόμενη επιθυμία για φαγητό.
Όλα αυτά μαζί σημαίνουν ότι οι ιδιότητες των τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες που τραβούν την προσοχή είναι πιθανό να αποτελέσουν σημαντική πρόκληση για τα άτομα που προσπαθούν να χάσουν βάρος -ιδιαίτερα αν η δίαιτα τους κάνει να αισθάνονται πεινασμένοι.
Όμως, μπορείτε να εκπαιδεύσετε τον εαυτό σας να αγνοεί δελεαστικές ενδείξεις. Μια μελέτη έδειξε ότι οι συμμετέχοντες που διδάχτηκαν να αγνοούν τις τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες σε μια εργασία στον υπολογιστή, κατανάλωναν λιγότερα σνακ από εκείνους που είχαν εκπαιδευτεί να τα προσέχουν. Η δίαιτα συχνά περιλαμβάνει «παραίτηση» από πιο ευχάριστα τρόφιμα σε μια προσπάθεια μείωσης της πρόσληψης θερμίδων. Αλλά αν μας ζητηθεί να αποφύγουμε να φάμε ένα φαγητό που απολαμβάνουμε, οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι θα το λαχταρήσουμε -και μάλιστα θα έχουμε μεγαλύτερη επιθυμία να καταναλώσουμε το απαγορευμένο είδος από ό,τι αν δεν έχουμε στερηθεί.
Οι απαγορευμένες τροφές είναι πιο δελεαστικές
Σε μια άλλη μελέτη, οι συχνοί καταναλωτές σοκολάτας κλήθηκαν να μην τρώνε καθόλου για μια εβδομάδα. Σε αυτήν την περίπτωση, οι συμμετέχοντες βρήκαν πιο επιδραστικές τις εικόνες σοκολάτας και άλλων τροφών με πολλές θερμίδες -η στέρηση τους είχε κάνει να θέλουν περισσότερο τις τροφές με πολλές θερμίδες- από τους τρόφιμους σοκολάτας που δεν είχαν στερηθεί. Επιπλέον, όταν τους ζητήθηκε να δοκιμάσουν ένα απαγορευμένο φαγητό, διαπιστώθηκε ότι οι συμμετέχοντες στην έρευνα που το στερήθηκαν θα καταναλώσουν συνήθως περισσότερες θερμίδες.
Όλα αυτά σημαίνουν ότι ακόμη και όταν οι άνθρωποι που κάνουν δίαιτα προσπαθούν να αποφύγουν τροφές που είναι ευχάριστες, η συμπεριφορική και γνωστική αντίδραση στη στέρηση μπορεί ακούσια να δημιουργεί περισσότερο πειρασμό.
Το φαινόμενο «τι στο διάολο».
Όταν προσπαθείτε να χάσετε βάρος, οι επιλογές σχετικά με το τι να φάτε και πότε συνήθως περιορίζονται από τους κανόνες ενός επιλεγμένου προγράμματος διατροφής. Αλλά οι αυστηροί κανόνες δίαιτας είναι προβληματικοί, καθώς οποιαδήποτε διατροφική συμπεριφορά που δεν βασίζεται στα φυσιολογικά σήματα της πείνας αυξάνει τον κίνδυνο υπερφαγίας.
Ένα άλλο πρόβλημα με τους κανόνες δίαιτας είναι ότι μόνο μια μικρή παραβίαση -μια ύπουλη φέτα κέικ, για παράδειγμα- είναι αρκετή για να εκτροχιάσει ολόκληρη τη δίαιτα. Οι ερευνητές το αποκαλούν αυτό το φαινόμενο “τι στο διάολο” και έχει αποδειχθεί σε μια σειρά εργαστηριακών πειραμάτων. Μελέτες δείχνουν σταθερά ότι όσοι πιστεύουν ότι έχουν καταναλώσει ένα σνακ με πολλές θερμίδες -και έτσι έχουν παραβιάσει τους κανόνες δίαιτας- καταναλώνουν περισσότερες θερμίδες σε ένα γεύμα αργότερα από εκείνους που δεν πιστεύουν ότι έχουν παραβιάσει τους κανόνες. Τέτοια μικρά λάθη μπορεί να έχουν μεγάλο ψυχολογικό αντίκτυπο. Η «αποτυχία» της δίαιτας είναι πιθανό να προκαλέσει αρνητικά συναισθήματα όπως ενοχές ή άγχος, τα οποία είναι γνωστό ότι προκαλούν υπερκατανάλωση τροφής. Στο βιβλίο Willpower, οι Roy Baumeister και John Tierney αναφέρουν πολυάριθμα πειράματα που δείχνουν ότι όσοι κάνουν δίαιτα συχνά τα πάνε καλά μέχρι την αναπόφευκτη ημέρα που παραβιάζουν τους κανόνες διατροφής τους. Στη συνέχεια, σταματούν να παρακολουθούν το φαγητό τους και αγνοούν ή αγνοούν τα αισθήματα πληρότητάς τους.
Λόγω αυτού του αποτελέσματος, ορισμένοι διακηρύττουν το τέλος της δίαιτας; «Σταματήστε τη δίαιτα». Γιατί μπορεί να απασχοληθείτε τόσο πολύ με την τήρηση των κανόνων της δίαιτας που μπορεί να χάσετε την επαφή με τις εσωτερικές σας αισθήσεις πείνας και πληρότητας. Επιπλέον, εάν κάνετε μια ακραία δίαιτα, η πείνα σας θα σας ωθήσει να καταβροχθίσετε περισσότερα από όσα σκοπεύετε. Και οι δίαιτες δεν έχουν αποτέλεσμα. Το 95% των ατόμων που κάνουν δίαιτα ανακτούν το χαμένο τους βάρος μέσα σε δύο χρόνια. Μερικοί που κάνουν δίαιτα αναπτύσσουν ακόμη και διατροφικές διαταραχές. Αντί να κάνετε δίαιτα, ακολουθήστε ένα λογικό διατροφικό πρόγραμμα.
Τι μπορεί λοιπόν να διδαχθεί κανείς από όλα αυτά; Οι δίαιτες που απαιτούν από το άτομο που κάνει δίαιτα να ακολουθεί αυστηρούς κανόνες ή να του απαγορεύει εντελώς να καταναλώνει τροφές που απολαμβάνουν φαίνεται να είναι προβληματικές, διότι, παραδόξως, αυξάνουν τον κίνδυνο υπερφαγίας. Αντίθετα, μπορεί να είναι χρήσιμο για όσους κάνουν δίαιτα να αναγνωρίσουν ότι οι άνθρωποι έλκονται εγγενώς από τροφές με πολλές θερμίδες και ότι αυτές οι ενδείξεις αποτελούν ένα μεγάλο πειρασμό όταν πεινάμε. Με αυτή την παραδοχή, η δίαιτα μπορεί να έχει καλύτερα αποτελέσματα.
Τα αυξανόμενα ποσοστά παχυσαρκίας σημαίνουν ότι πολλοί από εμάς στρέφονται σε δίαιτες για να χάσουν βάρος. Ωστόσο, ενώ δεν υπάρχει h τέλεια δίαιτα που να μας βοηθά να επιτύχουμε τους στόχους υγείας μας, η κατανόηση του τρόπου λειτουργίας του εγκεφάλου και η αναγνώριση των ψυχολογικών επιπτώσεων της δίαιτας μπορεί να μας βοηθήσει να ανακτήσουμε τον έλεγχο μπροστά στον πειρασμό.
