Η πλειοψηφία των Αμερικανών ενηλίκων λέει ότι έχει προσπαθήσει να κάνει δίαιτα για να χάσει βάρος κάποια στιγμή. Kαι ανά πάσα στιγμή, περίπου το ένα τρίτο του ενήλικου πληθυσμού λέει ότι κάνει δίαιτα αυτήν τη στιγμή. Ωστόσο, το 60% των Αμερικανών ενηλίκων είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι και περισσότερο από το 16% των θανάτων σε εθνικό επίπεδο σχετίζονται με τη διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα.
«Οι άνθρωποι σχεδιάζουν να κάνουν δίαιτα και προσπαθούν να κάνουν δίαιτα, αλλά αυτό δεν μεταφράζεται σε μια επιτυχημένη προσπάθεια απώλειας βάρους», λέει ο Marc Kiviniemi, ερευνητής δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο του Μπάφαλο.
Πολλά θέματα, από βιολογικά έως περιβαλλοντικά, καθορίζουν τον αποτελεσματικό έλεγχο του βάρους, αλλά το πώς οι άνθρωποι διαχειρίζονται τη δική τους συμπεριφορά είναι ένα μεγάλο κομμάτι αυτού του παζλ. Η δίαιτα είναι μια διαδικασία που περιλαμβάνει ένα σχέδιο αλλαγής διατροφικής συμπεριφοράς. Αλλά οι παράγοντες που καθοδηγούν τον προγραμματισμό της δίαιτας διαφέρουν από εκείνους που καθοδηγούν την πραγματική συμπεριφορά διατροφής, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της μελέτης του Kiviniemi μαζί με την Carolyn Brown-Kramer του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα-Λίνκολν που δημοσιεύτηκε στο Journal of Health Psychology.
«Η ουσία της αποσύνδεσης είναι ο διαχωρισμός μεταξύ σκέψεων και συναισθημάτων. Ο προγραμματισμός είναι σημαντικός, αλλά τα συναισθήματα έχουν σημασία, και η εστίαση στα συναισθήματα και η κατανόηση του ρόλου τους μπορεί να είναι ένα μεγάλο όφελος», λέει ο Kiviniemi.
Τα σχέδια για αλλαγή συμπεριφοράς είναι συνάρτηση των σκέψεων και της πεποίθησης ότι η απώλεια βάρους είναι δυνατή κάνοντας καλύτερες διατροφικές επιλογές. Αλλά όταν πρόκειται να κάνετε μια επιλογή φαγητού και να αποφασίσετε να εκτελέσετε το πλάνο της δίαιτας, τα συναισθήματα καθοδηγούν τη συμπεριφορά. Αν κάθεστε και σκέφτεστε, μπορείτε να βρειτε τα λογικά οφέλη της κατανάλωσης πιο υγιεινών τροφών, αλλά όταν είστε στη στιγμή, παίρνετε μια απόφαση ή συμμετέχετε σε μια συμπεριφορά, είναι τα συναισθήματα της στιγμής που σας οδηγούν να πάρειες διαφορετικές αποφάσεις από αυτές που σχεδιάζατε.
Τα ευρήματα υπογραμμίζουν τις αδυναμίες μιας δίαιτας στέρησης που βασίζονται σε επιλογές τροφίμων που αγνοούν τις προτιμήσεις των ανθρώπων. «Πρώτα απ’ όλα, η εμπειρία της στέρησης είναι άθλια. Εάν δεν συσχετίσατε αρνητικά συναισθήματα με αυτήν για να ξεκινήσετε, θα το κάνετε μετά από μερικές ημέρες», λέει ο Kiviniemi. «Το άλλο που είναι σημαντικό είναι η διάκριση μεταξύ πραγμάτων που απαιτούν προσπάθεια και πραγμάτων που είναι αυτόματα. Ο προγραμματισμός είναι μια προσπάθεια που απαιτεί ψυχική ενέργεια, αλλά τα συναισθήματα συμβαίνουν αυτόματα. Η στέρηση ή οτιδήποτε απαιτεί υψηλό βαθμό αυτοελέγχου είναι μια γνωστική διαδικασία».
Ο Kiviniemi λέει ότι όσοι κάνουν δίαιτα θα πρέπει να εξετάζουν σοβαρά την απόλαυση όταν διαμορφώνουν μια αλλαγή συμπεριφοράς. «Στον διατροφικό τομέα, η κατανάλωση περισσότερων φρούτων και λαχανικών είναι μια υπέροχη συμβουλή. Αλλά αν έχετε αρνητικά συναισθήματα για αυτές τις επιλογές τροφίμων, μπορεί να μην αντιπροσωπεύουν στοιχεία ενός καλού πλάνου δίαιτας», λέει ο Kiviniemi. «Δεν είναι μόνο να τρώτε υγιεινές τροφές. Είναι να τρώτε τις υγιεινές τροφές που σας αρέσουν».
Δεν είναι εύκολο και απαιτείται πολλή δουλειά για να προχωρήσει η πρόθεση στη δράση, γι’ αυτό ο Kiviniemi λέει ότι ο σχεδιασμός πρέπει να βασίζεται τόσο σε σκέψεις όσο και σε συναισθήματα. «Σκεφτείτε σοβαρά πώς θα εφαρμόσετε τα σχέδια που κάνετε για να αλλάξετε τη συμπεριφορά σας, και αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο το στοιχείο του συναισθήματος, αλλά και το πώς σκοπεύετε να ξεπεράσετε μια αρνητική αντίδραση που μπορεί να εμφανιστεί κατά τη διάρκεια μιας δίαιτας». Δεν είναι μόνο η γνώση του τι τρώμε, αλλά η εξέταση του πώς θα νιώθουμε έχοντας αποφασίσει να φάμε αυτά τα τρόφιμα, λέει.
Η δύναμη της θέλησης
Η αλήθεια για τη δύναμη της θέλησης, όμως, είναι ότι όλοι μας έχουν κάποια, άλλοι πολύ και άλλοι λιγότερο. Αλλά όσο περισσότερο χρησιμοποιείτε τη δύναμη της θέλησης για να αποφύγετε τους πειρασμούς οποιουδήποτε είδους, τόσο πιο γρήγορα εξαντλείται. Η απάντηση είναι να “αποθηκεύσετε” αυτή τη δύναμη όταν την χρειάζεστε πραγματικά.
Παρακάτω είναι δύο απλοί τρόποι που μπορούν να εφαρμοστούν στις προσπάθειές σας για απώλεια βάρους:
Αποφύγετε να λαμβάνετε αποφάσεις για το φαγητό πριν από κάθε γεύμα. Αντίθετα, αφιερώστε χρόνο κάθε Σαββατοκύριακο για να καταρτίσετε ένα επταήμερο πλάνο για την επόμενη εβδομάδα. Επίσης, αγοράστε από μια λίστα και μείνετε σε αυτήν. Μην προσθέτετε τίποτα άλλο στο καλάθι σας. Βήματα όπως αυτά μπορούν να σας βοηθήσουν να περιορίσετε την έκθεσή σας στους πειρασμούς.
Ωστόσο, υπάρχουν περισσότερα που μπορείτε να κάνετε για να διατηρήσετε τη δύναμη της θέλησής σας. Μην παραλείπετε γεύματα αν πεινάτε. Μελέτες έχουν δείξει ότι ο αυτοέλεγχος των ανθρώπων είναι πιο αδύναμος όταν το σάκχαρό τους είναι χαμηλό. Έτσι, εάν μπορείτε να αποφύγετε περιόδους έντονης πείνας, ο αυτοέλεγχος σας θα είναι ισχυρότερος και δεν θα χρειαστεί να βασιστείτε στη δύναμη της θέλησης.
Επίσης, ορισμένα παιχνίδια εγκεφάλου στον υπολογιστή μπορεί να σας βοηθήσουν να μάθετε να αντιστέκεστε στην παρόρμηση να τρώτε δελεαστικές τροφές. Διδάσκουν αυτό που ονομάζεται εκπαίδευση αναστολής απόκρισης. Ένα τέτοιο παιχνίδι έχει αναπτυχθεί από ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ στην Αγγλία. Ουσιαστικά, το παιχνίδι βοηθά στον επαναπρογραμματισμό του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται σε ορισμένες ανθυγιεινές τροφές με πολλές θερμίδες, σύμφωνα με την επικεφαλής ερευνήτρια Natalia Lawrence.
Μελέτες έχουν δείξει ότι οι τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και λίπος «ενεργοποιούν το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου, διεγείροντας την απελευθέρωση ντοπαμίνης και ενδορφινών, οι οποίες μπορούν να προκαλέσουν συναισθήματα ευχαρίστησης και να κάνουν το άτομο να θέλει περισσότερο». Η εκπαίδευση που είναι ενσωματωμένη στο παιχνίδι στοχεύει τις κινητικές αποκρίσεις του εγκεφάλου στο φαγητό, με βάση την κατανόησή μας για το πώς δημιουργούνται οι παρορμήσεις. Και στοχεύουμε να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα στην πηγή του, δήλωσε η Lawrence. «Θέλουμε να αποφύγουμε την ενεργοποίηση αυτών των ισχυρών παρορμήσεων, έτσι ώστε τα άτομα να μην βασίζονται τόσο στον αυτοέλεγχο», είπε.
Άλλες μέθοδοι στοχεύουν να κάνουν το ίδιο πράγμα. Για παράδειγμα, αποσπάστε την προσοχή σας με ένα αγαπημένο χόμπι όταν αντιμετωπίζετε τον πειρασμό. Ασκήστε τη δύναμη της θέλησής σας και ξεπεράστε τον πειρασμό. Στο τέλος, λένε οι ειδικοί, θα μπορούσε να σας προσφέρει την ευχαρίστηση που συνδέετε τώρα με το φαγητό.
