Της Adrianna Mendrek, Professor, Psychology Department, Bishop’s University, The Conversation.
Σαν ένας χοντρός βελούδινος κεφαλόδεσμος (Somatosensory Cortex) τέμνεται στην κορυφή του εγκεφάλου από ακριβώς πάνω από το ένα αυτί στο άλλο. Αλλά για χρόνια είχα αγνοήσει σε μεγάλο βαθμό αυτή τη δομή, επειδή φαινόταν να εμπλέκεται «μόνο» στην επεξεργασία των σωματικών αισθήσεων. Αυτό σήμαινε ότι δεν ήταν τόσο συναρπαστικό όσο οι τομείς που εμπλέκονται στο συναίσθημα ή στην ανώτερη γνωστική λειτουργία.
Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία, κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής μου στις παρεμβάσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα και στη χορευτική κινητική θεραπεία, συνειδητοποίησα ότι ένας καλά λειτουργικός και ανεπτυγμένος σωματοαισθητικός φλοιός μπορεί να βοηθήσει να βιώσουμε τον κόσμο και τον εαυτό μας πιο βαθιά και ολοκληρωμένα. Μπορεί να εμπλουτίσει τη συναισθηματική μας εμπειρία και να βελτιώσει την ψυχική μας υγεία.
Για δεκαετίες, ο σωματοαισθητικός φλοιός θεωρούνταν υπεύθυνος μόνο για την επεξεργασία των αισθητηριακών πληροφοριών από διάφορα μέρη του σώματος. Όμως, πρόσφατα, έγινε φανερό ότι αυτή η δομή εμπλέκεται επίσης σε διάφορα στάδια επεξεργασίας συναισθημάτων, συμπεριλαμβανομένης της αναγνώρισης, της δημιουργίας και της ρύθμισης των συναισθημάτων.
Επιπλέον, δομικές και λειτουργικές αλλαγές στον σωματοαισθητικό φλοιό έχουν βρεθεί σε άτομα που έχουν διαγνωστεί με κατάθλιψη, άγχος και ψυχωσικές διαταραχές. Αυτές οι μελέτες υποδηλώνουν ότι ο σωματοαισθητικός φλοιός μπορεί να αποτελέσει στόχο θεραπείας για ορισμένα προβλήματα ψυχικής υγείας, καθώς και για προληπτικά μέτρα. Ορισμένοι ερευνητές έχουν προτείνει ακόμη και νευροτροποποίηση του σωματοαισθητικού φλοιού με διακρανιακή μαγνητική διέγερση ή εν τω βάθει εγκεφαλική διέγερση.
Κατά την εκπαίδευση στις παρεμβάσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα και στη θεραπεία κινήσεων χορού, κατέστη σαφές ότι ένας καλά λειτουργικός και ανεπτυγμένος σωματοαισθητικός φλοιός μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να βιώσουν τον κόσμο και τον εαυτό τους πιο βαθιά.
Ωστόσο, προτού αποφασίσουμε να χρησιμοποιήσουμε μια επεμβατική τεχνολογία, μπορεί να θελήσουμε να εξετάσουμε τις παρεμβάσεις που βασίζονται στη συνείδηση, τη θεραπεία κινήσεων χορού ή άλλες σωματοκεντρικές προσεγγίσεις ψυχοθεραπείας. Αυτές οι μέθοδοι χρησιμοποιούν ολόκληρο το σώμα για να ενισχύσουν την επίγνωση των αισθήσεων, της αναπνοής και της κίνησης. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να ενισχύσουν τη συνολική αυτογνωσία, η οποία συμβάλλει στη βελτίωση της ψυχικής υγείας μέσω πιθανής αναδιοργάνωσης του σωματοαισθητηριακού φλοιού.
Λειτουργική σημασία του σωματοαισθητικού φλοιού
Μία από τις εκπληκτικές ιδιότητες του σωματοαισθητικού φλοιού είναι η έντονη πλαστικότητά του -η ικανότητα να αναδιοργανώνεται και να διευρύνεται με την εξάσκηση (ή την ατροφία χωρίς εξάσκηση). Αυτή η πλαστικότητα είναι κρίσιμη όταν εξετάζουμε τις παρεμβάσεις που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα και τη χορευτική κινητική θεραπεία, επειδή μέσω της άμεσης εργασίας με τις αισθήσεις και την κίνηση του σώματος, μπορούμε να τροποποιήσουμε τον σωματοαισθητικό φλοιό.
Μια άλλη σημαντική πτυχή είναι οι πολυάριθμες συνδέσεις του με άλλες περιοχές του εγκεφάλου. Με άλλα λόγια, ο σωματοαισθητικός φλοιός έχει τη δύναμη να επηρεάζει άλλες περιοχές του εγκεφάλου, οι οποίες με τη σειρά τους επηρεάζουν άλλες περιοχές και ούτω καθεξής. Ο εγκέφαλος είναι σε μεγάλο βαθμό διασυνδεδεμένος και κανένα από τα μέρη του δεν δρα μεμονωμένα.
Ο σωματοαισθητικός φλοιός λαμβάνει πληροφορίες από ολόκληρο το σώμα, έτσι ώστε το αριστερό μέρος του φλοιού να επεξεργάζεται πληροφορίες από τη δεξιά πλευρά του σώματος και αντίστροφα. Ωστόσο, η αναλογία του φλοιού που αφιερώνεται σε ένα συγκεκριμένο μέρος του σώματος εξαρτάται από τη λειτουργική του σημασία και όχι από το φυσικό του μέγεθος.
Για παράδειγμα, ένα μεγάλο μέρος του σωματοαισθητηριακού φλοιού είναι αφιερωμένο στα χέρια μας, και έτσι η κίνηση και η αίσθηση των χεριών μας μπορεί να είναι μια ενδιαφέρουσα επιλογή για χοροθεραπεία για άτομα με περιορισμένη κινητικότητα.
Ο σωματοαισθητικός φλοιός διαμεσολαβεί την εξωαντίληψη (αφή, πίεση, θερμοκρασία, πόνο κ.λπ.), την ιδιοδεκτικότητα (πληροφορίες στάσης και κίνησης) και την ενδοσύλληψη (αισθήσεις μέσα στο σώμα, που συχνά σχετίζονται με τις φυσιολογικές καταστάσεις του σώματος, όπως η πείνα και η δίψα), αν και ο ρόλος στη διασυλληπτική επίγνωση είναι μόνο μερικός.
Ο σωματοαισθητικός φλοιός και το συναίσθημα
Ένα άρωμα, ένα τραγούδι ή μια εικόνα μπορεί να φέρει ξαφνικά στο μυαλό ένα βαθιά θαμμένο και ξεχασμένο γεγονός. Ομοίως, το να νιώθουμε μια υφή -όπως το κασμίρι- στο δέρμα μας ή να κινούμε το σώμα μας με έναν συγκεκριμένο τρόπο (ή να λικνιζόμαστε εμπρός και πίσω) μπορεί να κάνει το ίδιο και περισσότερα. Μπορεί να φέρει στην επιφάνεια καταπιεσμένες μνήμες, να προκαλέσει συναισθηματικές αντιδράσεις και να δημιουργήσει αλλαγές κατάστασης. Αυτή είναι μια από τις υπερδυνάμεις των παρεμβάσεων που βασίζονται στη ενσυνειδητότητα και της χορευτικής κινητικής θεραπείας.
Αυτή η απόκριση μεσολαβείται μέσω του σωματοαισθητηριακού φλοιού, όπως οι συναισθηματικές και γνωστικές αντιδράσεις σε ένα τραγούδι μεσολαβούνται μέσω του ακουστικού φλοιού και οι αντιδράσεις στις μυρωδιές μεσολαβούνται μέσω του οσφρητικού φλοιού. Ωστόσο, εάν η πληροφορία σταμάτησε να ρέει σε καθαρά αισθητηριακό επίπεδο (τι νιώθουμε, ακούμε, βλέπουμε, γευόμαστε και μυρίζουμε), τότε μια σημαντική πηγή από τις συναισθηματικές και γνωστικές συνέπειες θα χανόταν.
Οι χοροθεραπευτές και οι σωματοκεντρικοί επαγγελματίες γνώριζαν αυτή τη σύνδεση μεταξύ στάσης/κίνησης και συναισθήματος/επίγνωσης. Οι νευροεπιστήμονες έχουν τώρα οριοθετήσει -ακόμα χονδρικά- τα εμπλεκόμενα νευρωνικά δίκτυα. Για παράδειγμα, η έρευνα δείχνει μια σχέση μεταξύ της ανάπτυξης της αισθητηριακής μας ευαισθησίας και της ρύθμισης των συναισθημάτων.
Ορισμένα στοιχεία προέρχονται από μελέτες διαλογισμού και παρεμβάσεων που βασίζονται στην ενσυνειδητότητα, οι οποίες συχνά περιλαμβάνουν την πρακτική σαρώσεων σώματος (προσοχή σε μέρη του σώματος και σωματικές αισθήσεις σε σταδιακή σειρά, για παράδειγμα από τα πόδια στο κεφάλι) ή/και επιστροφή στο σώμα αισθήσεις ως άγκυρες στο διαλογισμό.
Συνολικά, οι μελέτες δείχνουν ότι τα άτομα που εκπαιδεύονται σε σαρώσεις σώματος και/ή αναπτύσσουν αισθητηριακή επίγνωση της αναπνοής (αισθανόμενοι την αναπνοή να ταξιδεύει μέσα από τα ρουθούνια, το λαιμό κ.λπ.) είναι λιγότερο αντιδραστικά και πιο ανθεκτικά. Αυτή η επίδραση μεσολαβείται, τουλάχιστον εν μέρει, μέσω του σωματοαισθητικού φλοιού.
Κλινικές επιπτώσεις
Δεδομένου του αναδυόμενου ρόλου του σωματοαισθητηριακού φλοιού στη συναισθηματική και γνωστική επεξεργασία, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι έχουν βρεθεί αλλοιώσεις στη δομή και τη λειτουργία αυτής της περιοχής του εγκεφάλου σε πολλά προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως κατάθλιψη, διπολική διαταραχή και σχιζοφρένεια.
Για παράδειγμα, μειώσεις στο πάχος του φλοιού και στον όγκο της φαιάς ουσίας του σωματοαισθητικού φλοιού έχουν παρατηρηθεί σε άτομα με μείζονα καταθλιπτική διαταραχή (ιδιαίτερα σε αυτά με πρώιμη έναρξη) και στη διπολική διαταραχή. Στη σχιζοφρένεια, έχουν παρατηρηθεί χαμηλότερα επίπεδα δραστηριότητας στον σωματοαισθητικό φλοιό, ιδιαίτερα σε ασθενείς χωρίς φαρμακευτική αγωγή.
Η ενεργοποίηση του σωματοαισθητηριακού φλοιού μπορεί να βοηθήσει να συνδεθούμε με το σώμα μας, να αναπτύξουμε την ευαισθησία, τον αισθησιασμό και την ικανότητά μας να νιώθουμε ευχαρίστηση. Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο κινούμενοι συνειδητά, χορεύοντας συνειδητά και διαλογιζόμενοι με όλο το σώμα μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους και να συνδεθούν με τον εαυτό τους και τον κόσμο πιο βαθιά και ουσιαστικά.
