Το ξύπνημα δεν ενεργοποιεί την αύξηση της απελευθέρωσης της ορμόνης του στρες, της κορτιζόλης. Η κορτιζόλη, ωστόσο, αυξάνεται τις ώρες πριν από το ξύπνημα ως μέρος της προετοιμασίας του σώματος για την ημέρα που έρχεται, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ. Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο Proceedings of the Royal Society B.
Για πολλά χρόνια είναι γενικά αποδεκτό ότι το ξύπνημα οδηγεί σε ένα ερέθισμα για την απελευθέρωση της ορμόνης κορτιζόλης -ένα φαινόμενο που ονομάζεται «απόκριση αφύπνισης κορτιζόλης» (CAR: cortisol awakening response). Αυτή η απόκριση έχει χρησιμοποιηθεί για τη διερεύνηση πολλών κλινικών καταστάσεων, συμπεριλαμβανομένης της κατάθλιψης και του συνδρόμου χρόνιας κόπωσης.
Ένας σημαντικός περιορισμός των μελετών ήταν ότι τα πρωτόκολλα συνήθως αξιολογούσαν δείγματα που λαμβάνονται μετά την αφύπνιση και όχι την περίοδο πριν από αυτή, καθώς οι μετρήσεις λαμβάνονται στο σάλιο. Κατά συνέπεια, οι μελέτες δεν ήταν σε θέση να αποδείξουν μια αλλαγή στον ρυθμό έκκρισης κορτιζόλης κατά την περίοδο της αφύπνισης.
Για να επιλύσει το κρίσιμο ερώτημα εάν ο ρυθμός έκκρισης κορτιζόλης αυξάνεται πράγματι μετά το ξύπνημα, η ερευνητική ομάδα του Μπρίστολ χρησιμοποίησε ένα αυτοματοποιημένο σύστημα δειγματοληψίας για τη μέτρηση των επιπέδων κορτιζόλης στους ιστούς πριν και μετά το ξύπνημα σε 201 υγιείς άνδρες και γυναίκες ηλικίας μεταξύ 18 και 68 ετών.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το ξύπνημα δεν είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της απελευθέρωσης κορτιζόλης, και δεν υπήρχαν στοιχεία για αλλαγή στον ρυθμό αύξησης μετά το ξύπνημα σε σύγκριση με πριν από την αφύπνιση. Αυτό υποδηλώνει ότι οποιαδήποτε αλλαγή στα επίπεδα κορτιζόλης αμέσως μετά το ξύπνημα είναι πολύ πιο πιθανό να είναι αποτέλεσμα του ημερήσιου ρυθμού της κορτιζόλης -που αρχίζει να αυξάνεται τις πρώτες πρωινές ώρες και φτάνει στο μέγιστο λίγο μετά τη συνήθη ώρα αφύπνισης.
Είναι σημαντικό ότι η μελέτη παρατήρησε επίσης σημαντική μεταβλητότητα μεταξύ ατόμων στην απόλυτη συγκέντρωση και ρυθμό μεταβολής, καθώς και διαφορές στη δυναμική που μπορεί να αποδοθούν στη διάρκεια και το χρόνο του ύπνου. Με βάση αυτά τα ευρήματα, οι ερευνητές λένε ότι απαιτείται προσοχή κατά την ερμηνεία των μετρήσεων της κορτιζόλης που λαμβάνονται αποκλειστικά μετά το ξύπνημα.
Τα ευρήματα δείχνουν ότι η κύρια αιτία οποιωνδήποτε αλλαγών στην κορτιζόλη κατά τη διάρκεια της αφύπνισης σχετίζεται κυρίως με τον ενδογενή κιρκάδιο ρυθμό. Επιπλέον, υποδηλώνουν ότι εάν η κορτιζόλη έχει κάποια σχέση με την αφύπνιση, είναι με παράγοντες που συμβάλλουν στην «έναρξη» της αφύπνισης και όχι ως «απόκριση» σε αυτήν.
Οι κιρκάδιοι ρυθμοί, οι 24ωροι κύκλοι φυσιολογικών και συμπεριφορικών προτύπων, είναι εξαιρετικά σημαντικές προσαρμογές της ζωής στον πλανήτη με τις καθημερινές ταλαντώσεις φωτός, σκότους και θερμοκρασίας, και οι διαταραχές αυτών των ρυθμών συμβάλλουν σε πολλές ψυχολογικές, μεταβολικές, καρδιαγγειακές και ανοσολογικές καταστάσεις. Η κατανόηση του ρόλου των ρυθμών της κορτιζόλης σε πολλές από αυτές τις καταστάσεις είναι σημαντική για την κατανόηση αυτών των διαταραχών και την πιθανή θεραπεία τους.
Ο Stafford Lightman, καθηγητής Ιατρικής και ένας από τους κύριους συγγραφείς της μελέτης, δήλωσε: «Η μελέτη μας ανοίγει ένα εντελώς νέο πλαίσιο για την κατανόηση της σχέσης των αυξήσεων της κορτιζόλης κατά τη διάρκεια της νύχτας και του ύπνου και το πώς αυτό μπορεί να διαταραχθεί σε καταστάσεις όπως κατάθλιψη».
Με τη μέτρηση τόσο πριν όσο και μετά το ξύπνημα, αυτή η μελέτη παρέχει μια πολύ αναγκαία και κρίσιμη εικόνα για τη δυναμική της κορτιζόλης σε σχέση με τον ύπνο και τους ενδογενείς ρυθμούς. Ένα βασικό μήνυμα είναι ότι πρέπει να δίνεται μεγάλη προσοχή εάν επιχειρείται να ερμηνευτούν οι τιμές της κορτιζόλης μετά την αφύπνιση. Η κατάσταση πριν από την αφύπνιση δεν είναι γνωστή.
Εκτός από την παροχή σημαντικών γνώσεων σχετικά με τη βιολογία των κύκλων ύπνου-εγρήγορσης, η εργασία δείχνει ότι ορισμένα ευρήματα που έχουν γίνει δεκτά στο παρελθόν μπορεί να είναι λάθος. Η ερευνητική ομάδα προτείνει ότι μελλοντικές μελέτες σχετικά με τους μηχανισμούς διέγερσης από τον ύπνο τόσο και κατά τη διάρκεια του πρωινού θα πρέπει να εξετάσουν προσεκτικά τις δυναμικές αλλαγές στη δραστηριότητα του άξονα της υποθαλάμου-υπόφυσης, του συστήματος στο σώμα που ρυθμίζει την απόκριση στο στρες και την απελευθέρωση της κορτιζόλης.
Περισσότερες πληροφορίες: Samantha Klaas et al, Awakening not associated with an increased rate of cortisol secretion, Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences (2025). DOI: 10.1098/rspb.2024.1844.
