Του Frédéric Bernard, The Conversation.
Όλοι το έχουμε βιώσει: βρίσκεστε στη μέση μιας συζήτησης, ψάχνετε για μια λέξη, ένα όνομα ή έναν τίτλο και… τίποτα. Ξέρετε ότι το ξέρετε, απλά δεν έρχεται. Αυτό το φαινόμενο είναι απογοητευτικό. Τι ακριβώς συμβαίνει όμως στον εγκέφαλο αυτές τις στιγμές; Οι επιστήμονες έχουν εξερευνήσει αυτό το ερώτημα, αποκαλύπτοντας μερικές ενδιαφέρουσες ιδέες.
Όταν μια λέξη είναι “στην άκρη της γλώσσας”, πολλαπλές περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιούνται, εργάζονται για να εντοπίσουν τον όρο που λείπει. Φανταστείτε μια ομάδα ανθρώπων που αναζητούν μανιωδώς μια βιβλιοθήκη για ένα συγκεκριμένο βιβλίο. Ομοίως, ο εγκέφαλος κινητοποιεί συγκεκριμένες περιοχές για να βοηθήσει σε αυτήν την αναζήτηση. Τρεις περιοχές, συγκεκριμένα, διαδραματίζουν βασικούς ρόλους: ο πρόσθιος φλοιός, ο προμετωπιαίος φλοιός και η νησίδα.
Ο πρόσθιος περιφερικός φλοιός και ο προμετωπιαίος φλοιός αποτελούν μέρος ενός δικτύου υπεύθυνου για τον γνωστικό έλεγχο και εκτελούν συμπληρωματικούς ρόλους όταν μια λέξη είναι “άπιαστη”. Ο πρόσθιος περιφερικός φλοιός λειτουργεί σαν επόπτης, σηματοδοτώντας ότι υπάρχει μια σύγκρουση: “Ξέρω αυτή τη λέξη, αλλά δεν μπορώ να την ανακτήσω!” Εν τω μεταξύ, ο προμετωπιαίος φλοιός αξιολογεί και επαληθεύει τις πληροφορίες που εμφανίζονται κατά την αναζήτηση, διασφαλίζοντας ότι ό,τι ανακτάται ταιριάζει με αυτό που αναζητάτε. Η νησίδα, μια βαθύτερη και λιγότερο ορατή περιοχή του εγκεφάλου, συμβάλλει στη φωνολογική ανάκτηση, βοηθώντας την πρόσβαση στους ήχους που συνθέτουν τις λέξεις.
Χρησιμοποιώντας εργαλεία όπως η λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI), οι ερευνητές παρατήρησαν πώς αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου συνεργάζονται σε τέτοιες στιγμές. Είναι σαν αυτές οι περιοχές να συνεργάζονται όπως συνάδελφοι που αντιμετωπίζουν ένα δύσκολο πρόβλημα, συνενώνοντας τις προσπάθειές τους για να βρουν τη λέξη που λείπει.
Είναι ενδιαφέρον ότι αυτή η απογοητευτική εμπειρία γίνεται πιο συχνή όσο μεγαλώνουμε. Μελέτες δείχνουν ότι τμήματα του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην ανάκτηση λέξεων -ιδιαίτερα ο πρόσθιος περιφερειακός φλοιός και η νησίδα- τείνουν να ατροφούν με την πάροδο του χρόνου. Για παράδειγμα, η έρευνα έχει δείξει ότι στους ηλικιωμένους, η νήσος είναι λιγότερο ενεργή κατά τη διάρκεια προσπαθειών ανάκτησης λέξεων. Αυτή η μειωμένη δραστηριότητα μειώνει την ικανότητα συναρμολόγησης των φωνολογικών στοιχείων των λέξεων, καθιστώντας πιο συνηθισμένες τις στιγμές της άκρης της γλώσσας. Όσο περισσότερο επηρεάζεται η νησίδα με την ηλικία, τόσο πιο δύσκολο είναι να ανακτηθούν λέξεις που κατά τα άλλα είναι γνωστές.
Παρά την αυξημένη συχνότητά του με τη γήρανση, το φαινόμενο της «άκρης της γλώσσας» είναι φυσιολογικό. Υπογραμμίζει την πολυπλοκότητα του εγκεφάλου, δείχνοντας ότι ακόμη και φαινομενικά απλές εργασίες -όπως η εύρεση μιας λέξης- βασίζονται στη συντονισμένη δράση πολλών περιοχών.
Επιπλέον, υπάρχουν τρόποι για να μετριαστούν οι επιπτώσεις της γήρανσης στην ανάκτηση λέξεων. Μια στρατηγική περιλαμβάνει την οικοδόμηση αυτού που οι επιστήμονες αποκαλούν γνωστικό απόθεμα -έναν προστατευτικό παράγοντα που ενισχύεται από πνευματικές, σωματικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Αυτό το απόθεμα βοηθά στη βελτιστοποίηση της υγείας του εγκεφάλου και της γνωστικής γήρανσης, διευκολύνοντας την εύρεση λέξεων ακόμα και όταν μεγαλώνουμε.
Την επόμενη φορά που μια λέξη είναι στην άκρη της γλώσσας σας, θυμηθείτε ότι ο εγκέφαλός σας εργάζεται σκληρά προσπαθώντας να την ανακτήσει. Μερικές πληροφορίες -όπως ορισμένοι ήχοι ή σχετικές λέξεις- μπορούν να εμφανιστούν πρώτα, ενθαρρύνοντάς σας να συνεχίσετε την αναζήτηση. Εάν η λέξη δεν σας έρθει αμέσως, κάντε ένα διάλειμμα και προσπαθήστε ξανά αργότερα με καθαρό μυαλό. Αυτές οι στιγμές είναι απόδειξη της πολυπλοκότητας και της αξιοσημείωτης αποτελεσματικότητας του εγκεφάλου.
