Σε μια συστηματική ανασκόπηση που έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Psychophysiology, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Monash της Αυστραλίας σάρωσαν την επιστημονική βιβλιογραφία, προσπαθώντας να συνοψίσουν το πώς αλλάζει η συνδεσιμότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της ζωής. Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν υποδηλώνουν ότι στην πέμπτη δεκαετία της ζωής (μετά τα 40), ο εγκέφαλος αρχίζει να υφίσταται μια ριζική «επανακαλωδίωση» που έχει ως αποτέλεσμα τα διάφορα δίκτυα να ενοποιούνται και να συνδέονται περισσότερο τις επόμενες δεκαετίες, με αποτελέσματα στη γνωστική λειτουργία.
Από τις αρχές του αιώνα, οι νευροεπιστήμονες βλέπουν όλο και περισσότερο τον εγκέφαλο ως ένα πολύπλοκο δίκτυο, που αποτελείται από μονάδες που αναλύονται σε περιοχές, υποπεριοχές και μεμονωμένους νευρώνες. Αυτές οι μονάδες συνδέονται δομικά, λειτουργικά ή και τα δύο. Με όλο και πιο προηγμένες τεχνικές σάρωσης, οι νευροεπιστήμονες μπορούν να παρατηρήσουν τα μέρη του εγκεφάλου που «φωτίζονται» ως απόκριση σε ερεθίσματα ή όταν απλώς ηρεμούν, παρέχοντας μια ματιά στον τρόπο συγχρονισμού του εγκεφάλου μας.
Η ομάδα του Πανεπιστημίου Monash εξέτασε πάνω από 144 μελέτες που χρησιμοποίησαν αυτές τις τεχνικές απεικόνισης για να διερευνήσουν τους εγκεφάλους δεκάδων χιλιάδων ατόμων. Από αυτή την ανάλυση, βρήκαν μια γενική τάση για το πώς αλλάζει ο δικτυωμένος εγκέφαλος κατά τη διάρκεια της ζωής μας.
Νωρίς, στα εφηβικά και νεαρά ενήλικα χρόνια μας, ο εγκέφαλος φαίνεται να έχει πολυάριθμα, χωρισμένα δίκτυα με υψηλά επίπεδα εσωτερικής συνδεσιμότητας, αντανακλώντας την ικανότητα για εξειδικευμένη επεξεργασία. Αυτό είναι λογικό, καθώς αυτή είναι η περίοδος που μαθαίνουμε πώς να παίζουμε, αθλήματα, να μιλάμε γλώσσες και να αναπτύσσουμε ταλέντα. Μετά τα 40, ωστόσο, αυτό αρχίζει να αλλάζει. Ο εγκέφαλος αρχίζει να γίνεται λιγότερο συνδεδεμένος μέσα σε αυτά τα ξεχωριστά δίκτυα και περισσότερο συνδεδεμένος ολικά μεταξύ των δικτύων. Μέχρι να φτάσουμε στα 80 μας, ο εγκέφαλος τείνει να είναι λιγότερο εξειδικευμένος σε περιφερειακό επίπεδο και αντί αυτού να είναι ευρέως συνδεδεμένος και ολοκληρωμένος.
«Οι ηλικιωμένοι τείνουν να δείχνουν λιγότερο ευέλικτη σκέψη, όπως ο σχηματισμός νέων εννοιών και αφηρημένης σκέψης, χαμηλότερη αναστολή απόκρισης, καθώς και χαμηλότερο λεκτικό και αριθμητικό συλλογισμό», σημείωσαν οι ερευνητές. «Αυτές οι αλλαγές εκτελεστικών λειτουργιών μπορούν να φανούν πρώτα σε ενήλικες στην πέμπτη δεκαετία της ζωής τους, σύμφωνα με τα ευρήματα της συστηματικής ανασκόπησης ότι οι αλλαγές λειτουργικής συνδεσιμότητας δικτύου φτάνουν στο σημείο καμπής τους την τέταρτη και την πέμπτη δεκαετία».
Αλλά τα νέα δεν είναι όλα άσχημα για τον γερασμένο εγκέφαλο. «Οι εργασίες που βασίζονται κυρίως σε αυτόματες ή καλά εξασκημένες διαδικασίες επηρεάζονται λιγότερο από την ηλικία ή μπορεί ακόμη και να αυξηθούν ελαφρώς κατά τη διάρκεια της ζωής, όπως το λεξιλόγιο και οι γενικές γνώσεις», έγραψαν οι συγγραφείς.
Γιατί λοιπόν αυτές οι αλλαγές δικτύωσης του εγκεφάλου συμβαίνουν εξαρχής; Οι ερευνητές πρόσφεραν κάποιες εικασίες. Παρατήρησαν ότι ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο που διψάει για πόρους, όπως είναι η γλυκόζη. «Ο εγκέφαλος των ενηλίκων αντιπροσωπεύει περίπου το 2% του συνολικού σωματικού βάρους, αλλά απαιτεί περίπου το 20% της συνολικής προσφοράς γλυκόζης», έγραψαν. Αλλά καθώς μεγαλώνουμε, το σώμα μας τείνει να επιβραδύνει και ο εγκέφαλος γίνεται λιγότερο αποτελεσματικός. Έτσι, όχι μόνο ο εγκέφαλος λαμβάνει λιγότερη γλυκόζη, αλλά επίσης δεν χρησιμοποιεί σωστά το καύσιμο.
Οι αλλαγές δικτύωσης πιθανότατα προκύπτουν από την αναδιοργάνωση του εγκεφάλου ώστε να λειτουργεί όσο καλύτερα μπορεί με τη μείωση των πόρων και τη γήρανση του «υλισμικού». Η σωστή διατροφή, η τακτική άσκηση και ο υγιεινός τρόπος ζωής μπορούν να κρατήσουν το μυαλό σε καλή κατάσταση λειτουργίας και να θέσουν σε αναμονή τις αλλαγές δικτύωσης, μερικές φορές μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Οι εσωτερικές λειτουργίες του εγκεφάλου είναι μυστηριώδεις, αλλά με αυτή τη μεγάλη συστηματική ανασκόπηση, αρχίζουμε τουλάχιστον να έχουμε μια επιφανειακή άποψη για το πώς αλλάζει στη διάρκεια της ζωής μας. «Κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής, υπάρχει μια ταχεία οργάνωση λειτουργικών εγκεφαλικών δικτύων. Στη συνέχεια λαμβάνει χώρα μια περαιτέρω βελτίωση των λειτουργικών δικτύων μέχρι περίπου την τρίτη και τέταρτη δεκαετία της ζωής. Μια πολύπλευρη αλληλεπίδραση δυνητικά επιβλαβών και αντισταθμιστικών αλλαγών μπορεί να ακολουθήσει κατά τη γήρανση», κατέληξαν οι ερευνητές.
