Οι ενήλικες μπορεί να ξοδεύουν δύο ώρες στα social media την ημέρα. Και για μερικούς νεότερους, αυτό μπορεί εύκολα να φτάσει έως πέντε ώρες. Το Instagram ή το TikTok φαίνεται να μας έλκουν με τις συνεχώς μεταβαλλόμενες ροές τους και είναι δύσκολο να απομακρυνθούμε από αυτές τις πλατφόρμες. Τώρα μια μελέτη δείχνει ότι ακόμη και το σώμα μας αντανακλά μια κατάσταση “κολλημένου στην οθόνη” όταν είμαστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ζητήθηκε από 54 νεαρούς ενήλικες να περιηγηθούν στο Instagram μέσω του κινητού τους για 15 λεπτά, όπως θα έκαναν συνήθως στην καθημερινότητά τους. Για τη μελέτη είχαν συνδεθεί ηλεκτρόδια στο στήθος και τα δάχτυλά τους που επέτρεψαν στους ερευνητές να καταγράψουν τον καρδιακό ρυθμό και την «αγωγιμότητα του δέρματος», που είναι ένας δείκτης εφίδρωσης. Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν αυτούς τους φυσιολογικούς δείκτες για να συμπεράνουν λεπτές ψυχικές καταστάσεις και συναισθήματα. Προστέθηκε επίσης μια συνθήκη ελέγχου όπου οι συμμετέχοντες διάβασαν ένα άρθρο ειδήσεων στο τηλέφωνό τους, λίγο πριν συνδεθούν στο Instagram.
Αυτό που διαπιστώθηκε ήταν ότι, σε σχέση με την κατάσταση ανάγνωσης ειδήσεων, η απομάκρυνση από το Instagram οδήγησε σε σημαντική επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού των συμμετεχόντων ενώ, ταυτόχρονα, αύξησε την απόκρισή τους στην εφίδρωση. Από άλλες έρευνες, είναι γνωστό ότι ένα τέτοιο μοτίβο σωματικών αντιδράσεων δείχνει ότι η προσοχή κάποιου απορροφάται πλήρως από ένα πολύ σημαντικό ή συναισθηματικό ερέθισμα στο περιβάλλον -είναι μια ταυτόχρονη κατάσταση ενθουσιασμού και βαθιάς βύθισης σε κάτι πολύ σημαντικό για εμάς. Φαίνεται ότι δεν είναι μόνο το τηλέφωνο ή το διάβασμα που προκαλεί αυτή τη σωματική απόκριση. Υπάρχει κάτι ιδιαίτερο στα social media που μπορεί εύκολα να μας συνεπάρει.
Το πιο ενδιαφέρον αποτέλεσμα στη μελέτη συνέβη όταν οι ερευνητές διέκοψαν τους συμμετέχοντες στο Instagram και τους ζήτησαν να επιστρέψουν στην ανάγνωση ενός άλλου άρθρου ειδήσεων. Η απόκριση εφίδρωσης των συμμετεχόντων αυξήθηκε περαιτέρω, ενώ ο καρδιακός ρυθμός επίσης αυξήθηκε αντί να επιβραδυνθεί. Τι συνέβαινε; Αυτό που βοήθησε τους ερευνητές να ερμηνεύσουν τα αποτελέσματα ήταν οι αξιολογήσεις των συμμετεχόντων για τα συναισθήματά τους.
Είναι εθισμός;
Οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ήταν αγχωμένοι και ανήσυχοι όταν έπρεπε να αποσυνδεθούν από το feed τους. Ανέφεραν μάλιστα ότι είχαν λαχτάρα για τα social media εκείνη τη στιγμή. Έτσι, φαινόταν ότι η φυσιολογική απόκριση που παρατηρήθηκε όταν οι συμμετέχοντες έπρεπε να αποσυνδεθούν αντανακλά μια μορφή διέγερσης -αλλά αυτή τη φορά ήταν αρνητική και σχετιζόμενη με στρες.
Τέτοιες αντιδράσεις σωματικού και ψυχολογικού στρες συμβαίνουν όταν τα άτομα με εθισμό σε ουσίες περνούν σε στέρηση κατά τη διάρκεια μιας αποχής. Ήταν λοιπόν αυτά τα σημάδια που παρατηρήθηκαν «στέρηση» από το Instagram; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση δεν είναι απλή. Ωστόσο, η μελέτη μπορεί να μας δώσει κάποιες ενδείξεις.
Μετά το πείραμα, ζητήθηκε από όλους τους συμμετέχοντες να συμπληρώσουν ένα ερωτηματολόγιο που αξιολογούσε τα συμπτώματα του «εθισμού στα κοινωνικά δίκτυα». Αν και αυτή η έννοια είναι αμφιλεγόμενη και επί του παρόντος δεν αναγνωρίζεται ως διαταραχή ψυχικής υγείας, το ερωτηματολόγιο είπε κάτι για το πώς η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την καθημερινή ζωή. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τα εργασιακά ή τα σχολικά αποτελέσματα ή να οδηγήσει σε σύγκρουση με συνεργάτες.
Δεν υπήρξαν διαφορές στον καρδιακό ρυθμό και την εφίδρωση μεταξύ των συμμετεχόντων που σημείωσαν υψηλή ή χαμηλή βαθμολογία σε αυτά τα μέτρα εθισμού. Αυτό σημαίνει ότι όλοι οι συμμετέχοντες έδειξαν ένα μοτίβο ενθουσιασμένης βύθισης κατά τη χρήση και διέγερσης που σχετίζεται με το στρες όταν διακόπηκε η χρήση. Ωστόσο, αυτό το εύρημα δεν σημαίνει ότι είμαστε όλοι εθισμένοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Απλώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν πολύ ισχυρές ανταμοιβές -αν και μπορεί να υπάρχει μια εθιστική διάσταση με τις ροές σύντομων βίντεο που μας παγιδεύουν σε έναν ατελείωτο κύκλο ψυχαγωγικού περιεχομένου.
Μια προηγούμενη μελέτη δείχνει ότι είναι πρωτίστως η κοινωνική πτυχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που ωθεί τους ανθρώπους να τα χρησιμοποιούν τόσο εντατικά. Αυτό σημαίνει επίσης ότι -σε αντίθεση με τα ναρκωτικά- τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αγγίζουν βασικές ανθρώπινες ανάγκες: όλοι θέλουμε να ανήκουμε και να αρέσουμε. Έτσι, εάν αναγνωρίσουμε την ύπαρξη «εθισμού στα κοινωνικά δίκτυα», ίσως χρειαστεί να αναγνωρίσουμε και έναν «εθισμό στην κοινωνική φιλία». Θα πρέπει επομένως να είμαστε προσεκτικοί με τον όρο «εθισμός» στο πλαίσιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης -ο κίνδυνος είναι ότι μια φυσιολογική συμπεριφορά θα μπορούσε να «παθολογικοποιηθεί» και να οδηγήσει σε στίγμα.
Όπως έδειξε προηγούμενη έρευνα, μπορεί να απέχουμε ή να κόβουμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για λίγο χωρίς να βιώνουμε δραματικές αλλαγές στην ευημερία μας. Ο λόγος για αυτό είναι ότι σε αντίθεση με τα ναρκωτικά, μπορούμε να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας με άλλα μέσα -για παράδειγμα, μιλώντας σε ανθρώπους.
