Μια νέα μελέτη υπογραμμίζει τις αρνητικές διαπροσωπικές και ψυχολογικές συνέπειες που σχετίζονται με τη «δίαιτα γιο-γιο», γνωστή και ως “ανακύκλωση” βάρους. Η εργασία υπογραμμίζει πόσο τοξική μπορεί να είναι η δίαιτα γιο-γιο και πόσο δύσκολο μπορεί να είναι για τους ανθρώπους να σπάσουν τον κύκλο.
«Η δίαιτα γιο-γιο είναι η απώλεια βάρους που καταλήγει όμως πάλι σε αύξηση βάρους και σε επανάληψη του κύκλου. Είναι κάτι διαδεδομένο όταν επιδιώκονται μοντέρνες δίαιτες και πλάνα για γρήγορη απώλεια βάρους ή φάρμακα, καθώς οι άνθρωποι επιδιώκουν ιδανικά ομορφιάς», λέει η Lynsey Romo, συγγραφέας της μελέτης και αναπληρώτρια καθηγήτρια επικοινωνίας στο North Carolina State University.
«Με βάση όσα μάθαμε μέσω αυτής της μελέτης, καθώς και της υπάρχουσας έρευνας, συνιστούμε στους περισσότερους ανθρώπους να αποφεύγουν τη δίαιτα, εκτός εάν είναι ιατρικά απαραίτητο. Η μελέτη μας προσφέρει επίσης πληροφορίες για το πώς οι άνθρωποι μπορούν να καταπολεμήσουν τις ύπουλες πτυχές της ανακύκλωσης βάρους».
Για τη μελέτη, οι ερευνητές διεξήγαγαν σε βάθος συνεντεύξεις με 36 ενήλικες -13 άνδρες και 23 γυναίκες- που είχαν βιώσει ανακύκλωση βάρους -έχασαν και ανέκτησαν περισσότερα από 11 κιλά. Ο στόχος ήταν να μάθουν περισσότερα για το γιατί και πώς οι άνθρωποι μπήκαν στον κύκλο της δίαιτας γιο-γιο και αν μπορούσαν να βγουν από αυτόν. Όλοι οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι ήθελαν να χάσουν βάρος λόγω του κοινωνικού στίγματος που σχετίζεται με το βάρος ή επειδή συνέκριναν το βάρος τους με αυτό των διασημοτήτων ή των συνομηλίκων τους.
«Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, οι συμμετέχοντες δεν άρχισαν να κάνουν δίαιτα για λόγους υγείας, αλλά επειδή ένιωσαν την κοινωνική πίεση να χάσουν βάρος», λέει η Romo. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν επίσης ότι χρησιμοποίησαν διάφορες στρατηγικές, οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα την αρχική απώλεια βάρους, αλλά τελικά ξαναπήραν βάρος. Η ανάκτηση του βάρους οδήγησε τους ανθρώπους να αισθάνονται ντροπή και να εσωτερικεύουν περαιτέρω το στίγμα που σχετίζεται με το βάρος, με αποτέλεσμα να αισθάνονται χειρότερα για τον εαυτό τους από ό,τι πριν ξεκινήσουν τη δίαιτα. Αυτό, με τη σειρά του, συχνά οδήγησε τους ανθρώπους σε ολοένα και πιο ακραίες συμπεριφορές για να προσπαθήσουν να χάσουν βάρος ξανά.
«Για παράδειγμα, πολλοί συμμετείχαν σε διαταραγμένες συμπεριφορές διαχείρισης βάρους, όπως υπερφαγία ή συναισθηματική τροφή, περιορισμό φαγητού και θερμίδων, απομνημόνευση μετρήσεων θερμίδων, άγχος για το τι έτρωγαν και τον αριθμό στη ζυγαριά, γρήγορες λύσεις (όπως δίαιτες χαμηλών υδατανθράκων ή φάρμακα δίαιτας), υπεράσκηση και αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων με φαγητό για να χάσεις γρήγορα κιλά», είπε η Romo.
«Αναπόφευκτα, αυτές οι διατροφικές συμπεριφορές έγιναν μη βιώσιμες και οι συμμετέχοντες ανέκτησαν βάρος, συχνά περισσότερο από ό,τι είχαν αρχικά χάσει. «Σχεδόν όλοι είχαν εμμονή με το βάρος τους», λέει η Katelin Mueller, συν-συγγραφέας της μελέτης και μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο NC State. «Η απώλεια βάρους έγινε κομβικό σημείο για τη ζωή τους, σε σημείο που τους αποσπούσε την προσοχή από το να περνούν χρόνο με τους φίλους, την οικογένεια και τους συναδέλφους για να μειώσουν τους πειρασμούς αύξησης βάρους, όπως το ποτό και το υπερβολικό φαγητό».
«Οι συμμετέχοντες αναφέρθηκαν στην εμπειρία ως εθισμό ή φαύλο κύκλο», είπε η Romo. «Αυτοί που ήταν πιο επιτυχημένοι μπόρεσαν να υιοθετήσουν υγιεινές διατροφικές συμπεριφορές -όπως να τρώνε μια ποικίλη διατροφή και να τρώνε όταν πεινούσαν- αντί να αντιμετωπίζουν το φαγητό ως κάτι που πρέπει να παρακολουθείται στενά, να ελέγχεται ή να τιμωρείται». Ωστόσο, οι ερευνητές βρήκαν ότι η συντριπτική πλειονότητα των συμμετεχόντων στη μελέτη είχε κολλήσει στον κύκλο.
«Ο συνδυασμός των ριζωμένων μοτίβων σκέψης, των κοινωνικών προσδοκιών, της τοξικής διατροφικής κουλτούρας και του διάχυτου στιγματισμού του βάρους καθιστούν δύσκολο για τους ανθρώπους να βγουν εντελώς από τον κύκλο, ακόμη και όταν το θέλουν πραγματικά», είπε η Romo. «Τελικά, αυτή η μελέτη λέει ότι η ανακύκλωση βάρους είναι μια αρνητική πρακτική που μπορεί να προκαλέσει πραγματική βλάβη στους ανθρώπους. Τα ευρήματά μας υποδηλώνουν ότι μπορεί να είναι επιζήμιο να ξεκινήσετε δίαιτα εκτός και αν είναι ιατρικά απαραίτητο. Η δίαιτα για να ανταποκρίνεται σε κάποιο αντιληπτό κοινωνικό πρότυπο, άθελα προκάλεσε ντροπή, σωματική δυσαρέσκεια, δυστυχία, άγχος, κοινωνικές συγκρίσεις και σχετιζόμενη με το βάρος ενασχόληση. Μόλις ξεκινήσει μια δίαιτα, είναι πολύ δύσκολο για πολλούς ανθρώπους να αποφύγουν μια δια βίου μάχη με το βάρος τους».
Μια άλλη παρόμοια μελέτη το 2016, επίσης με συνεντεύξεις, είχε βρει ότι η απώλεια βάρους είναι μια δύσκολη υπόθεση, αναφέροντας ότι οι επαγγελματίες υγείας ίσως χρειαστεί να κατανοήσουν καλύτερα τις καθημερινές προκλήσεις των ατόμων που κάνουν δίαιτα προκειμένου να παρέχουν πιο αποτελεσματικές, προσαρμοσμένες θεραπείες.
Αυτού του είδους οι μελέτες καλούνται “ποιοτικές”, λόγω του ότι αναφέρουν μόνο τις εμπειρίες αυτών που προσπαθούν να ελέγξουν το βάρος τους -σε αντίθεση με τις “ποσοτικές” μελέτες. Συχνά τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι υπάρχουν αρνητικές πτυχές στις εμπειρίες της ανακύκλωσης βάρους, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης αυτοεκτίμησης, της αυξημένης σωματικής δυσαρέσκειας και αποσύνδεσης και των συναισθημάτων κατάθλιψης, ντροπής και θυμού. Ποιοτικές μελέτες έχουν γίνει και για την προσπάθεια να χαθεί βάρος μέσω άσκησης.
Η δίαιτα ήταν ιστορικά το κύριο παράδειγμα συμπεριφορικής θεραπείας για την παχυσαρκία, αν και η συμβουλή για μη δίαιτα εμφανίστηκε πιο πρόσφατα με βάση ορισμένες επικρίσεις και κυρίως επειδή είναι κάτι δύσκολο που μπορεί να καταλήξει σε περισσότερα κιλά από τα αρχικά, γιατί αυξάνει την όρεξη και μειώνει το μεταβολισμό. Ορισμένα στοιχεία δείχνουν επίσης ότι είναι δύσκολο να διατηρηθεί η χρονικά περιορισμένη δίαιτα -ειδικά τα βράδια των Σαββατοκύριακων. Υπάρχει έλλειψη έρευνας που να αντιπαραθέτει αυτές οι προσεγγίσεις. Ωστόσο, τα περισσότερα άτομα νιώθουν ότι το να αντικαταστήσουν τα τρόφιμα με πολλές θερμίδες με άλλα που έχουν λιγότερες είναι κάτι προφανές.
Περισσότερες πληροφορίες: Lynsey Romo, Sydney Earl, Katelin A. Mueller, Mary Obiol. A Qualitative Model of Weight Cycling. Qualitative Health Research, 2024; DOI: 10.1177/10497323231221666.
