Του Konstantine Panegyres, McKenzie Postdoctoral Fellow, The University of Melbourne.
Κάπου γύρω στο 100 μ.Χ., ο Ρωμαίος δικηγόρος και αριστοκράτης Πλίνιος έστειλε ένα γράμμα στην τρίτη σύζυγό του, την Καλπούρνια, που έμενε σε άλλο μέρος της Ιταλίας, για να της εκφράσει πόσο πολύ την αγαπούσε και του έλειπε: «Σ’ αγαπώ τόσο πολύ, και δεν έχουμε συνηθίσει σε χωρισμούς. Έτσι μένω ξύπνιος το μεγαλύτερο μέρος της νύχτας σκεπτόμενος εσένα […] Η μόνη φορά που είμαι ελεύθερος από αυτή τη δυστυχία είναι όταν είμαι στο δικαστήριο και κουράζομαι με τις αγωγές των φίλων μου. Μπορείς να καταλάβεις τι ζωή κάνω, όταν βρίσκω την ανάπαυσή μου στη δουλειά και την απόσπαση της προσοχής μου στα προβλήματα και το άγχος».
Οι περισσότεροι άνθρωποι που ζουν σήμερα έχουν αισθανθεί κάποια μορφή παθιασμένης ρομαντικής αγάπης, ή θα νιώσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους -συχνά με εξίσου απογοήτευση. Όταν έχουμε προβλήματα με την αγάπη, μας αρέσει να παρηγορούμε τον εαυτό μας πιστεύοντας ότι αυτό συμβαίνει σε πολλούς άλλους ανθρώπους και αυτό είναι σίγουρα αλήθεια. Φυσικά, συμβαίνει εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Γιατί ερωτευόμαστε; Μία από τις πιο διάσημες αρχαίες αφηγήσεις για παθιασμένη αγάπη βρίσκεται στα γραπτά του γιατρού Γαληνού (126–219 μ.Χ.) που εργάστηκε στη Ρώμη. Στο βιβλίο του “Περί Πρόγνωσης” ο Γαληνός περιγράφει ότι τηλεφώνησε στο σπίτι ενός άνδρα του οποίου η σύζυγος φαινόταν αδιάθετη -έπασχε από αϋπνία, αλλά όχι με πυρετό. Ο Γαληνός τη ρώτησε, προσπαθώντας να μάθει γιατί δεν μπορούσε να κοιμηθεί, αλλά εκείνη απάντησε διστακτικά ή καθόλου, σαν να ήθελε να δείξει την ανοησία τέτοιων ερωτήσεων, και τελικά αναποδογύρισε, θάφτηκε εντελώς βαθιά στις κουβέρτες, κάλυψε το κεφάλι της με ένα μικρό περιτύλιγμα και ξάπλωσε εκεί σαν να ήθελε να κοιμηθεί. Σε επόμενες επισκέψεις, ανακάλυψε ότι η γυναίκα ήταν ερωτευμένη με έναν χορευτή που λεγόταν Πυλάδης, τον οποίο είχε δει να χορεύει στο θέατρο της πόλης. Η κακή της κατάσταση προήλθε από το γεγονός ότι ήξερε ότι η αγάπη της δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι κάτι περισσότερο από μια κρυφή επιθυμία.
Οι αρχαίοι άνθρωποι αναγνώρισαν πώς η αγάπη μπορούσε να συμβεί φαινομενικά τυχαία, για λόγους τόσο απλούς όσο και περίπλοκους. Σε ένα έργο που ονομάζεται The Man Who Loved Musical Pipes (Ο άνθρωπος που αγαπούσε τους μουσικούς αυλούς) του Θεόφιλου (4ος αιώνας π.Χ.), ένας από τους χαρακτήρες εξηγεί τους βασικούς λόγους για τους οποίους ερωτεύτηκε κάποιον: «Όσο για εμένα προσωπικά, είμαι ερωτευμένος με μια νεαρή γυναίκα που παίζει λύρα […] είναι όμορφη, είναι ψηλή, είναι καλή στη δουλειά της».
Οι παθιασμένες αγκαλιές και οι στοργές των αρχαίων εραστών έχουν καταγραφεί μερικές φορές με λεπτομέρεια. Σε ένα ανώνυμο ποίημα (αβέβαιης ημερομηνίας), ο συγγραφέας περιγράφει πώς, αφού ο εραστής του κέρδισε έναν διαγωνισμό πυγμαχίας, πήγε και τον φίλησε στα χείλη παρόλο που το πρόσωπό του ήταν γεμάτο αίματα: «Όταν ο Μενέχαρμος, ο γιος του Αντίκλη, κέρδισε τον αγώνα της πυγμαχίας, τον στεφάνωσα με δέκα μαλακές γιρλάντες και τρεις φορές τον φίλησα γεμάτος αίμα όπως ήταν, αλλά το αίμα μου ήταν πιο γλυκό από το μύρο».
Υπάρχουν πολλές ελληνορωμαϊκές ιστορίες για τον ανεκπλήρωτο έρωτα και τις δυστυχίες που μπορεί να φέρει. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο Αριστόξενο (4ος αιώνας π.Χ.), μια γυναίκα που ονομαζόταν Αρπαλύκη (Harpalyce) πέθανε από θλίψη αφού ερωτεύτηκε –και απορρίφθηκε– έναν άντρα που ονομαζόταν Ίφικλος.
Ο Γαληνός εξηγεί πώς ένας από τους ασθενείς του, ένας σκλάβος, προσποιήθηκε ότι είχε τραυματισμό στο γόνατο, ώστε να μην χρειαστεί να ταξιδέψει μακριά από τον εραστή του για δουλειά. Αλλού, ο Γαληνός γράφει για ανθρώπους που εμπλέκονται σε κρυφές ερωτικές σχέσεις: «Συχνά κάνουν σεξ όταν είναι μεθυσμένοι ή δεν έχουν χωνέψει το φαγητό τους, και συχνά εμπλέκονται σε μυστικές υποθέσεις, ώστε κανείς να μην το προσέχει». Λέει, με ξερό χιούμορ, αυτές οι «μυστικές υποθέσεις» είναι ο λόγος που «η ομοιότητα μεταξύ παιδιών και γονέων στους ανθρώπους είναι λιγότερο έντονη».
Οι σύζυγοι επίσης μάλωναν τότε, όπως και σήμερα. Σε μια επιστολή γύρω στο 200 μ.Χ., ένας άνδρας που ταξίδευε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, έγραψε στο σπίτι στη σύζυγό του για να παραπονεθεί γιατί δεν φαινόταν να ενδιαφέρεται πολύ για αυτόν: «Δεν με έρχεται ο ύπνος τη νύχτα εξαιτίας της ασυνέπειάς σου και της αδιαφορίας σου για τις υποθέσεις μου».
Είναι η αγάπη αρρώστια; Μερικοί αρχαίοι γιατροί πίστευαν ότι η αγάπη ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για τον καθορισμό της ψυχικής και σωματικής υγείας ενός ατόμου. Ο Γαληνός, για παράδειγμα, πίστευε ότι η αγάπη θα μπορούσε να κατηγορηθεί για ορισμένες ασθένειες «Γνωρίζω άντρες και γυναίκες που τους έχει χτυπήσει ο παθιασμένος έρωτας και έχουν μείνει απελπισμένοι και άυπνοι, μετά κόλλησαν έναν εφήμερο πυρετό από κάτι άλλο εκτός την αγάπη τους […] Η ασθένεια των ανθρώπων που σκέφτονται συνεχώς την αγάπη είναι δύσκολο να θεραπευθεί». Συνέστησε στα άτομα με έρωτα να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους και να ασχοληθούν με το μπάνιο, το ποτό, την ιππασία και τα ταξίδια. Τους συμβούλεψε επίσης να επενδύσουν τα συναισθήματά τους σε άλλα θέματα, όπως αγώνες μονομάχων ή κυνήγι με σκύλους.
Άλλοι γιατροί πίστευαν ότι η αγάπη ήταν τόσο ισχυρή που θα μπορούσε ενδεχομένως να θεραπεύσει τα ψυχολογικά προβλήματα. Ο γιατρός του 5ου αιώνα Caelius Aurelianus είπε ότι η αγάπη μπορεί να είναι και η θεραπεία και η αιτία της παραφροσύνης.
Σε ένα από τα έργα του, ο σημαντικός θεατρικός συγγραφέας Αντιφάνης (ενεργός στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ.) έγραψε: «Υπάρχουν δύο πράγματα που ένας άντρας δεν μπορεί να κρύψει: ότι πίνει κρασί και ότι έχει ερωτευτεί. Γιατί και οι δύο καταστάσεις προδίδουν τον εαυτό του από την έκφραση του προσώπου του και τα λόγια που λέει. Τελικά, αυτοί που το αρνούνται είναι οι πιο προφανείς κατάδικοι».
Έτσι, την επόμενη φορά που η αγάπη είναι στο μυαλό σας, παρηγορηθείτε γνωρίζοντας ότι δεν είστε μόνοι. Για χιλιετίες, οι άνθρωποι αντιμετώπιζαν αυτό το δύσκολο συναίσθημα –σε όλο του το μεγαλείο και την καταστροφή του– και βγαίνουν από την άλλη πλευρά αβλαβείς. Τις περισσότερες φορές, τέλος πάντων.
